Wednesday, September 29, 2010

ლიბერალების ტრიადა აკაკი წერეთლის ლექსში


"ძმობა, ერთობა, თანასწორობა" – ეს იყო რუსი დეკაბრისტების ლოზუნგი. ლიბერალიზმის იდეოლოგიით შთაგონებულმა ამ ტრიადამ შთაბეჭდილება მოახდინა სტუდენტებზე, რომლებიც პეტერბურგში იღებდნენ განათლებას და რომლებიც ქართულ ლიტერატურაში იწოდებიან "სამოციანელებად".


  – – –
მთელ ქვეყანაზე და კაცთა შორის
იყოს წყეული... ის იყოს კრული,
ვისაც არ სწამდეს და არ უნდოდეს:
"ძმობა, ერთობა და სიყვარული".
საერთშორისო მტკიცე კავშირი,
ეს არის ქრისტეს სწავლა და მცნება,
საყოველთაო, სამარადისო,
და არ საწუთო სიზმარ-ოცნება.
ვისაც ესა სწამს წრფელის განზრახვით
და ჭეშმარიტად არს გამსჭვალული,
მას შეერგება ციურ მანანად
"ძმობა, ერთობა და სიყვარული".
ვინც გაიძახის ცარიელ სიტყვებს
და გულში სულ სხვა აქვს დამარხული,
ამაო არის მისი ნათქვამი
"ძმობა, ერთობა და სიყვარული".
მთელ ქვეყანაზე და კაცთა შორის
იყოს წყეული... ის იყოს კრული,
ვინც მხოლოდ სიტყვით დაიძახოდეს:
"ძმობა, ერთობა და სიყვარული".



 
„ძმობა“, „ერთობა“ და „სიყვარული“


მსურს, რომ ქვეყანა გულში მივიკრა
და გახსნილი მაქვს ყველასთვის გული!
დაბადებიდან თან ჩამესახა:
„ძმობა“, „ერთობა“ და „სიყვარული“.
მაგრამ მერე რა? ვიღას-ღა უნდა
„ძმობა“, „ერთობა“ და „სიყვარული“?
დღეს სუყველგანა და ყველასათვის
კუჭია მხოლოდ გამეფებული.
ძალმომრეობა და მტაცებლობა
კანონი არის და სამართალი.
ვინც დამარცხდება-ის მტყუანია,
ვინც გაიმარჯვებს-ის კი მართალი!
აი, ხომ ხედავთ, ჩემზე რომ მოდის?
სახლიკაცია და მეზობელი...
უნდა ჩემს სახლ-კარს დაეპატრონოს
და ზედ დამაკლას ჩემი მშობელი.
ნუთუ სკვითი კი არ მეყოფოდა,
ახლა რომ მოდის კიდევ სხვა მეხი?
ჩემს მიწა-წყალზე ჰსურს დაესახლოს
და მოიმაგროს სამკვიდროდ ფეხი!
ვხედავ, ვუყურებ, მაგრამ მე მარტოს
არ მაქვს საბრზოლო ძალი და ღონე...
ვიწვევ მოძმეებს დაუფარავად
და არვინ არის მათში გამგონე.
მაშ, რას მიშველის გულგახსნილობა,
დამშვიდებული რომ არ მაქვს სული
და რად ვატარო?მ ვისთვის და რისთვის,
„ძმობა“, „ერთობა“ და „სიყვარული“?
 

სხვადასხვა ერი
(ფრანგები)

ფრანგებმა თავის წილ–ხვედრი
სხვადასხვარიგად გამართეს,
ბევრიც იშფოთეს და შემდეგ
წითელი დროშა ამართეს...


დასწერეს: „თავისუფლება,
ძმობა და სიყვარულიო,
ვისაც არ ჰსურდეს ქვეყნისთვის,
ღვთისაგან იყოს კრულიო!“
სწავლა და ხელოვანება,
სიბრძნე და მეცნიერება
მისათვის უნდათ, რომ სხვებსაც
მისცენ მით ბედნიერება!
შრომობენ შესანიშნავად,
გულდასმით, პირმომცინარედ
და ჯერ არავის უნახავს
უსაქმურად და მძინარედ.
ჭირში და ლხინში ერთგვარად
მაღალსულობით ქებულან,
ბევრჯერც ჰქონიათ შავი დღე,
მაგრამ არ შეშინებულან!
სითკენაც უნდა ისროლოთ,
ვით კატა, ფეხზედ სდგენიან!
რა ჭირიც უნდა მიადგესთ,
სხვის შემწედ ემზადებიან.
კისრულიც ბევრჯერ უქნიათ,
არ დამტვრევიათ ფეხები...
და სჩანს, რომ ვერას დააკლებს
მათ, გინდ აწვიმოს მეხები.





გამოტეხილი სიტყვა

მთელ საუკუნის ბატონ-მონობამ
დაგვიბორკილა ხელი და ფეხი
და რჯულთან ერთად ეროვნებასაც
საშვილიშვილოდ თავს დასცა მეხი.
აიმღვრა ჩვენი ცხოვრების წყარო
და აირია მით მონასტერი!
ვსწყევლი და ვჟუჟავ ავსულსა ბატონს
და იმავე დროს მიწასაც ვსტირი.
გზადაბნეული, როგორც რომ ცხვრები,
მივდივართ, მივხტით, არა გვყავს მწყემსი;
დიდგულას თოფი ზარბაზნად მიგვაჩნს
და დიდ მახვილად პატარა ნემსი.
არა, ჩვენ უნდა ჩვენი ბორკილი
შეერთებულად ჯერ ავიყაროთ
და მერე უნდა „ძმობა-ერთობით“
და თანასწორობით ჩვენც გავიხაროთ.



Tuesday, September 28, 2010

ებრაული მელოდია, ტიციან ტაბიძე


ბაბილონიდან
ახლო იყო მაინც სიონი,
მოჰქონდათ სუნთქვა
კედრონისა უდაბნოს ქარებს.
და სდარაჯობდა
გულზვიადი კავკასიონი,
ხალხთა ტომების
გადარაზულ, დაკეტილ კარებს.
ცრემლი ცრემლია,
ორმაგია ცრემლი მიწისა;
იჯდენ, სტიროდენ
მდინარეზე ბაბილონისა.
თითქო ათას წლის
წინ ედგათ მკვდარი,
არაქსის მოთქმას
ბანს აძლევს მტკვარი.
მოჰყვება რიჟრაჟს,
წაჰყვება დაისს,
ისმის ზრიალი
ოჰ, ადონაისს.
ტანჯვა-წამება
რაც შეაგროვა,
რისხვად თავს აყრის
ხალხს იეღოვა.
ეს წიგნი სისხლით
შეღებილია
და სისხლს მოითხოვს
მაინც ბიბლია.
დახუჭავ თვალებს
და სიზმარში ცრემლნი მოდიან,
აქამდე სტირის
ებრაული ეს მელოდია.
და ჟღერს უკვდავი
ბაირონის მრისხანე ქნარი,
ჰანრიხ ჰაინეს
მიმატებულ ცრემლით დამდნარი.
პოეტის სიყრმე
განა ამ ხმას სადმე ასცდება?..
ჩქარა, მგოსნებო,
თორემ გული მართლა გასკდება...



2
მეც მაგონდება ჩემი ბავშვობა,
მესმის, ღუღუნებს დავითის ქნარი.
ჲაფეთის ქალი, პანტოფრეს ცოლი,
ყრმა იოსების მშვენებით მკვდარი
და სიდონია, სვეტიცხოველი,
შემოხიზნული აბიათარი.
ამ დროს ეზოში დაყეფავს ძაღლი
და მიასკდება გაღებულ ჭიშკარს,
შუკის ბოლოში ისმის ძახილი
და დანიელა მოუხმობს მუშტარს.
წინ გაუგდია თავის ისაკა,
ერთს თვითონ იტყვის, სხვას ბავშვი ბღავის:
- საპონი, შპილკა, გუნდა, მიხაკი,
ნუთუ არ გინდათ, ხალხო, არავის?
აბა ფართალი, ფარჩა, ფართალი!
დაედევნება მეწვრილმანესა
ცელქი ბიჭების მთელი კალია,
და საწყალ ცხენის ძუა სად არი?
ფიცავს და სტირის, ცრემლი არ გჯერა,
ღმერთსაც ატყუებს დღეში ასჯერა.
ვინ იცის, თავს მას რაოდენი გადახდენია
თრევა, წანწალი და ჩარჩობა მისი ბედია.
ცრემლით ვთხოვ დედას, ამ საწყალ კაცს ნუ ევაჭრება,
თითქო გულს ადევს თავის ადლზე საპნის ნაჭრებად.
შემდეგ გავიგე ამ საწყალის ხმა განწირული,
როცა ბეილისს გაუმართეს გასამართლება.
გრგვინავდა მაშინ სტუდენტების გული გმირული,
მაგრამ მართალი გულის კაცი აქ რას გახდება.
ღატაკ უბნებში გაიმართა ფიცხელი ომი,
საბედისწერო მე ვიგრძენი სიტყვა ”პოგრომი”.

Monday, September 27, 2010

ცხოველთა უფლებები. ვეფხვისა და მოყმის ლექსი

ეს ბალადა თითოეულ ჩვენგანზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს არამხოლოდ სალექსო–აკუსტიკური პლასტის ექსპრესიულობით, არამედ იმითაც, რომ ლექსში გადმოცემულია უჩვეულო ამბავი ტოლერანტობაზე. მით უმეტეს, რომ ეს ამბავი ვითარდება ადამიანთა და ცხოველთა შორის. ცხოველის თანაგრძნობა და შეწყნარება არაერთი ლექსის თემა გახდა ქართულ ფოლკლორში, ხოლო შემდგომში ეს პრობლემა ვაჟა–ფშაველას მოთხრობებისა და პოემების სიუჟეტებშიც გაიშალა.


მოყმემ თქვა, პირშიშველამა,
შიბნ გავიარე კლდისანი,
მოვინადირენ, დავლახენ,
ბილიკნი ჭიუხისანი.
შამამხვდეს კლდისა თავზედა
ხორონი ჯიხვებისანი,
ჯიხვსა თოფ დავკარ ბერხენსა,
ჭალას ჯახნ იქნენ რქისანი.
შავვარდი ვეფხვსა ნაწოლსა,
დრონ იყვნეს შუაღამისანი,
ვეფხვი რომ წამამიფრინდა,
თვლანი მარისხნა ხთისანი.

შაიბნეს ვეფხვი, მოყმეი,
მაშინ დაიძრნეს მიწანი,
კლდეები ჩამაინგრივნეს,
შტონ დაილეწნეს ტყისანი,
დრონ არარ დარჩა მოყმესა,
ვადან ეწითლნეს ხმლისანი.
ფარსა უფარებს, ვერ ჰფარავს,
ვეფხვი ჩქარია კლდისანი,
გაზით გაართვნა კალთანი,
ჯაჭვისა ჯავშანისანი.
მოყმემაც ხელში იყარნა
ვადანი თავის ხმლისანი.
მაშინ გაუჭრა ფრანგულმა,
დრონ იყვნეს წაქცევისანი.
ვეფხვი კლდით გადმაეკიდა,
ჩამააწითნა ქვიშანი.
თაოდ კლდის თავზე შამაწვა
მოყმე სულამამდინარი,
ქვიშას მაჰღებავს წითლადა,
სისხლი ზედ ჩამამდინარი.

ვინ ეტყვის მაგის დედასა,
კარს უსხედს ქადაგ-მკითხავნი.
უერთოდ არ დაიხარჯნეს
ჩვენ მონადირის ისარნი.

იარებოდა დედაი
ტირილით თვალცრემლიანი,
ჩემს შვილს გზად ვეფხვი შაჰყრია
გაჯავრეული, ტიალი,
ჩემს შვილს - ხმლით, იმას - ტოტითა
დღე დაუღამდათ მზიანი.
არც ვეფხვი იყო ჯაბანი,
არც ჩემ შვილ შახვდა ჭკვიანი,
მათ დაუხოცავ ერთურთი,
არ დარჩენ სირცხვილიანნი.
ტირილით წყლულებს უხვევდა
ვეფხვის კლანჭებით დაჭრილსა,
შვილო, არ მახკვდი, შენ გძინავ,
დაქანცული ხარ ჯაფითა,
ის შენი კაბის კალთები
ტიალმა როგორ დაფლითა?
შენც იმის საფერ ჰყოფილხარ,
ხმალი ქნვაში გაგიცვდა.
არც იმან მოგცა მეტი დრო,
აღარც შენ დააცალია,
ვეღარცაღ შენ დაიფარე
შენ ხელთ ნაჭერი ფარია,
ვეღარცა ვეფხვმა ტოტები,
ხმალმა დაკუწა ძვალია.
მაგის მეტს აღარ გიტირებ,
შენ არ ხარ სატირალია.
ლაშქარში, მეგობარშია
არ იყავ საწუნარია.
ერთი შვილ მაინც გაგზარდე
ვეფხვებსთან მეომარია.
მშვიდობით, ჯვარი გეწეროს,
ეგეც სამარის კარია.

ხან ვეფხვი, ხან თავის შვილი
ელანდებოდა მძინარსა,
ხან ვეფხვი ვითომ იმის შვილს
ტანზეით აყრის რკინასა,
ხან კიდენ იმისი შვილი
ვეფხვს გადაავლევს ყირასა.
აი, ამ სიზმრებს ხედავდის,
გამაეღვიძის მტირალსა.

ხან იფიქრებდა, უდედოდ
გაზრდა ვინა თქვა შვილისა,
იქნება ვეფხვის დედაი
ჩემზე მწარედა სტირისა.
წავიდე, მეც იქ მივიდე,
სამძიმარ უთხრა ჭირისა,
ისიც მიამბობს ამბავსა,
მეც უთხრა ჩემი შვილისა,
იმასაც ბრალი ექნების
უწყალოდ ხმლით დაჭრილისა!

ვეფხისტყაოსანი და ტოლერანტობა


პოემაში საგანგებო ყურადღებას იპყრობს მეგობრობის, "ძმადნაფიცობის" მოტივი, რომელიც განუყრელად აკავშირებს ერთმანეთთან სამ სხვადასხვა ეროვნების გმირს. მეგობრისა და ძმობის ღრმა გრძნობა, რომელიც არ ექვემდებარება სივრცის კატეგორიას (მოიგონეთ პოემის ფართო გეოგრაფიული ჰორიზონტი), სცილდება პოლიტიკურსა და ეროვნულ ვიწრო ჩარჩოებს და მოუწოდებს მეგობრებს ზოგადი საკაცობრიო იდეალების სამსახურისაკენ, და სწორედ ეს იდეური შინაარსი ამ პოემის შემოქმედს ახასიათებს როგორც ზოგადსაკაცობრიო მასშტაბის მოაზროვნესა და პოეტს. ასეთი განწყობილება უსათუოდ სავსებით შეეფარდებოდა რუსთაველის ეპოქის ქართული ფეოდალური მონარქიის პოლიტიკურ სახეს, რომელიც აერთიანებდა მთელ კავკასიას, მასში შემავალი მრავალტომიანი და მრავალენიანი ერთეულებით, სადაც მეგობრულად თანამშრომლობდნენ ქართველებთან ერთად სომხები, ბერძნები, ქურთები, ოსები, ყივჩაღები, ებრაელები (მოიგონეთ ზანქან ზორაბაბელი), სადაც არ გაურბოდნენ დინასტიურ-ნათესაურ კავშირს რუსებთან, ბერძნებთან, ოსებთან, სელჩუკებთან, სომხებთან, ხვარასნელებთან და სხვ., სადაც, დასასრულ, მაჰმადიან პოეტებს, სუფიებსა და მწერლებს თავშესაფარს უშენებდნენ, პენსიას უნიშნავდნენ და ყოველნაირად მფარველობდნენ. აქ, ამ გარემოში, შეიძლებოდა წარმოშობილიყო ძმობისა და მეგობრობის ქადაგება საკაცობრიო იდეალების სამსახურისათვის განურჩევლად ეროვნებისა.


კორნელი კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. II, თბ., 1981, გვ. 175

Friday, September 24, 2010

იაკობ გოგებაშვილი საუბრობს შავკანიანთა უფლებების შესახებ

თუმცა ბევრი წინასწარმეტყველებდა ამერიკის შინაური ბრძოლა დიდ ხანს გაგრძელდებაო, თუ ჩრდილოეთის შტატები არ დათანხმდებიან კავშირის დარღვევაზე და ამ კავშირიდან სამხრეთის შტატების გასვლაზედო; მაგრამ ჩრდილოელებმა არც ერთს თავის მოთხოვნილებაზედ ხელი არ აიღეს და სამხრეთელების სრული დამარცხებით მთელი ქვეყანა გააკვირვეს. კავშირი უწინდელს საფუძველზედ აღზდგა, უფრო-კი მეტი სიმძლავრის გრძნობით, რადგანაც საუკუნოდ დაირღვა მონობა, სენი შეერთებული შტატებისა... ლინკოლნი კიდევაც ემზადებოდა, მოეკრიფა ნაყოფი თავისი მხნე და გონივრული პოლიტიკისა. ყოველი მისი აზრი და წადილი იყო მიქცეული იმაზედ, რომ ჩქარა განეკურნა თავისი ხალხი ყოვლის ომის გამო წამომდგარი ნაკლისა და სენისაგან, მაგრამ 2 აპრილსა ლინკოლნის ძვირფასი სიცოცხლე საზიზღარი მკვლელის ხელით მოისპო... ამერიკის ერმა ამ საშინელ შემთხვევაში მთელს ქვეყანას წარუდგინა გასაოცარი მაგალითი თავისი პოლიტიკური ჭკუისა... ჩრდილოეთი თავის ერთხელ მოწადინებულ საქმეს ერთი ნაბიჯითაც არ განშორდა... ახლა შეერთებულის შტატების სახელმწიფო პირნი მოვალენი იყვნენ რამდენიმე მილიონ ზანგებისათვის ეზრუნათ. ზანგები ჩრდილოეთის შტატების გამარჯვებით მონობისაგან განთავისუფლდნენ... მომავალი აღყვავება და სიძლიერე შეერთებული შტატების ბევრის მხრით დამოკიდებულია იმაზედ, თუ როგორ წარიმართვის და გარდაწყდება ზანგების საქმე.


იაკობ გოგებაშვილი. თხზულებათა აკადემიური გამოცემა. ტ. 1. გვ. 60–61

Thursday, September 23, 2010

ტიციან ტაბიძე, კაფე "ქიმერიონი"


როდესაც დავფიქრდით, ქართული ლიტერატურის განვითარების სხვადასხვა საფეხურებზე რა აქცენტების გამოკვეთა შეიძლებოდა დემოკრატიული და ლიბერალური ფასეულობების ჩამოყალიბების თვალსაზრისით, აღმოვაჩინეთ, რომ გარკვეულ ეტაპზე მას ასაზრდოებს ქრისტიანობა, ჰუმანიზმი, ლიბერალიზმი და ა.შ. ტექსტი, რომელსაც ქვემოთ წარმოგიდგენთ, გვაძლევს საშუალებას, ყველაზე ცხადად დავინახოთ, რომ ხელოვნება არის სივრცე, სადაც წარმატებით იშლება ეთნიკური, სოციალური, რელიგიური ბარიერები. კაფე "ქიმერიონი" ქართულ კულტურაში სწორედ ეს მოვლენაა. არ გადავაჭარბებთ, თუ ვიტყვით, რომ აქ არამხოლოდ დროისა და სივრცის საზღვრები ირღვევა, არამედ რეალურისა და გამონაგონის, სინამდვილისა და მხატვრულის. რადგან აქ ერთად მოღვაწეობენ ეროვნებით სუდეიკინი, ზდანევიჩები, ტიციან ტაბიძე, ლადო გუდიაშვილი, ლელი ჯაფარი, დავით კაკაბაძე, ნიკოლოზ ევრეინოვი და ნიკოლოზ სოკოლოვი, შექსპირის, ვიიონისა და სერვანტესის გმირები, რომელთაც წარმოსახვით აცოცხლებდნენ კაფე "ქიმერიონში" შეკრებილი ხელოვანები.



ნაწყვეტი

რაც არ უნდა მოაბრუნოს ვალერიან გაფრინდაშვილმა უკუღმა პეიზაჟი, ვერავინ იტყვის, რომ იყოს მეტი სიხარული, გარდა აპრილის სითეთრისა. ჩემთვის აქამდე აუხსნელი ფაქტია, აზიის პოეტებმა რატომ გააღმერთეს მაისი. გოლოვინის პროსპექტს მაშინ უკვე რუსთაველისა ერქვა, როცა ერთმა მოსკოველმა ჟურნალისტმა და თეატრალმა ი. ლვოვმა პირველად გაგვაცნო სერგეი სუდეიკინი. ყველა ხელოვანთაგან, რომელიც რუსეთის სამოქალაქო ომმა ჩამოიყვანა საქართველოში, უთუოდ საინტერესო დარჩა ს. სუდეიკინი. სუდეიკინმა ჯერ რევოლუციამდე დასტოვა პეტერბურგი. ავადმყოფი და ნერვებ განადგურებული, ის მაინც მოხდა მობილიზაციაში და მსახურობდა არმიაში, შემდეგ კი თითქმის ერთი წელიწადი იწვა ყირიმის სანატორიუმში. მისმა მეგობრებმა და ყველაზე უფრო თვითონ მან დაჰკარგა გადარჩენის იმედი. მე არასდროს მიგვრძნია სიკვდილის მეტაფიზიკა ისე დაჯერებით, როგორც სუდეიკინთან საუბარში.

მისმა მეგობარმა, პეტერბურგელმა მხატვარმა საველი სორინმა, ურჩია მას პირველად საქართველოში წამოსვლა. არის რაღაც აუხსნელი სუდეიკინისა და სორინის მეგობრობაში-ეს შეუძლებელი შემთხვევა მოცარტის და სალიერის დამეგობრობის. სუდეიკინში ნამდვილად არტისტის სულია, რომელიც მხატვრის სახით დადის ქვეყანაზე; სორინი აძლევს მის ცხოვრებას მიწიერ აზრს, რაც საჭიროა, რომ შიმშილით არ მოკვდეს არტისტი. არ ვიცი, დარჩა თუ არა ვინმეს აწერილი სამი წლის წინანდელი რუსეთი: იყო რაგაც ფანტასმაგორია, მართლა ასტრალური მტვერი გაყინული სიცივით თოვდა, იყო სამოქალაქო ომი, ჩრდილო პოლუსის ოკეანის სიცივე და მისტერიამდე მისული შიმშილი.

კულტურული ადამიანები ჩვენ თვალ წინ კოცნიდნენ თბილისის მიწას და ტიროდნენ, როცა ხედავდნენ ელექტრონის სინათლეს; თითქო საფლავიდან გამოღვიძებული ხალხი ვერ იტანდა ჰაერს და სინათლეს.
ყველაზე მეტად ბოჰემა და გაბედული, სტენკა რაზინის ტემპერამენტის პოეტი, ვასილი კამუნსკი ტიროდა კაფეში, როცა გრძნობდა სითბოს ჟრუანტელს და დაუსრულებლად, რუსული სიმართლით ჰყვებოდა მოსკოვის სიცივეზე.

მაშინ ჩვენ გვესმოდა ფრაზა, რომელიც შემდეგ ერთმა ახალგაზრდა პოეტმა ჩამოიტანა პრაღიდან. აკადემიკოსი პოეტი ივ. ბუნინი ამთქნარებს და ამბობს: “ღმერთო, ნეტავ დამსვა საქართველოშიო“.
აქედან წარმოდგა ლეგენდა საქართველოს ოაზისობისა.
აქედან განმეორდა ბიბლიური ლეგენდა, რომ სამოთხე უნდა ყოფილიყო ევფრატის გადმოღმა.
ერთი შეხედვით გრძნობთ უთუოდ დიდ არტისტს: ღია ცისფერი თვალები, რომელსაც შევხვდები მხოლოდ რუს არისტოკრატიაში;
ასტრალის სიმჩატისა და აანტიური ფორმების ტანი;
ორმოც წელზე მეტი, _ ვინ იტყვის, რომ ის კიდევ არ იყოს ლიცეისტი;
ნამდვილი გამართლება დორიან გრეის;
ღია თვალები მაინც ინახავენ ახალგაზრდობასა და შემოქმედებასთან ეთად რაღაც დიდ დაწყევლას.
სუდეიკინს მარტოს ვერავინ წარმოიდგენს.
მას თან დაჰყვება თავისი მუზა.
ეს თითქმის დაუჯერებელი ამბავია საუკუნო არტისტული სიყვარულისა,_ გრეტხენისთვალება ვერა არტუროვნა ლური-სუდიეკინისა, რომელიც აჩერებდა ერთ დროს თბილისში ყველა გამვლელს, ვისაც ესტეთიკური გრძნობა ჰქონდა.

ამ ქალმა მთელი თავისი სიცოცხლე შესწირა სუდეიკინს, მაგრამ ამ თავგანწირვას ჰქონდა და აქვს გამართლება. ეს ალბათ ყველაზე უფრო შეყვარებული ცოლ-ქმარი ყველა არტისტებში.
სუდეიკინის ყველა სურათი ვარიციაა ერთი სახის, რომელიც ჰგავს თანამედროვე მადონას, და ამ გარემოებებში სრულიად არ არის ერთსახეობა. ძლიერი სიყვარული ანათებს უთვალავი სხივებით.
პირველი შეხვედრა, როგორც ყოველთვის, იყო პაოლო იაშვილი. წვიმიან აპრილის დღეს ჩვენ მოვხვდით კაფე “დარბაზში“. . . პირველი გრძნობა, რომელიც შეიძლება შენიშნო – სუდეიკინის აღტაცება პაოლო იაშვილით. ეს არის პალო იაშვილის ახალგაზრდა სიხარული – მისი პირველი სახე პუშკინის ახალგაზრდები: გაბედვა, პათოსი, მოცარტობა. სუდეიკინი გრძნობს ამას, როგორც არტისტი. მეორე: სუდეიკინისთვის საქართველო პუშკინის, ლერმონტოვის და ტოლსტოის კავკასიაა.
ს. სუდეიკინმა ნ. მიწიშვილს პირვლად იმ დღეს დაარქვა ნაპოლეონი, და ამ დღის მერე ყოველთვის იკითხავდა მას, როგორც ჭინკას. მე მგონია, პირვლად სუდეიკინმა იგრძნო პოეტური სახე ნ. მიწიშვილის.

სუდეიკინმა მთხოვა მივსულიყავი მასთან ბინაზე, რომ მენახა ყირიმის ეტიუდები – გრიბოედოვის ქუჩა, ლვოვის ბინის ქვეშ, თითქმის სარდაფის ოთახი, ოთახი საცსე სურათებით. მე იმ დღეს პირველმა ვიგრძენი, რომ სუდეიკინი არის მუსაიფის გენია, როგორც უაილდი.

პირველი აზრი იყო დაგვეწერა დიალოგი მხატვრობაზე და კერძოდ, ქართულ გამოფენაზე, რომელიც მთავრობის ხარჯით იყო მოწყობილი დიდების ტაძარში. გულახდილად ვუთხარი, რომ ვერ მივიღებდი დიალოგით ფორმას, რადგან ის თვითონ გენიალურად ლაპარაკობდა მხატვრობაზე. მე ჩავწერე მაშინ მისი წერილი ქართველ მხატვებზე და დავბეჭდე გაზეთ “საქართველოში“, და მგონია ეს ნამდვილი ოსტატის ერთადერთი წერილია საქართველოში, დაწერილი ცოდნით და სიტყვის უჩვეულო ეკონომიით. პირველი გაკვირვება ეს იყო ნიკო ფიროსმანი, გენია აუხსნელი და საქართველოს გამმართლებელი, პური და ღვინო…. ქეიფი და სიხარული. თუ ნიკო ფიროსმანს კახეთში არ უცხოვრია, კახეთში მაინც უმოგზაურია. ამბობენ, ერთ დროს ობერკონდუქტორი ყოფილა. არის ბედის ირონია.
სხვა ყველა აპოკრიფული სიტყვები, თუნდაც რომელსაც ავრცელებს მოსე თოიძე – მხოლოდ მოგონილი ამბებია.

ჩვენ, “ცისფერყანწელებმა“, პირველად თბილისში გავხსენით სეზონი კაფეში. ბევრი ალბათ მოიგონებს კაფეს, რომელსაც მაშინ „დარბაზი“ არ ერქვა, დიასახლისებში გვახსოვს პოეტესა განდეგილი და იუსტიციის მინისტრის შალვა მესხიშვილის ცოლი ქეთო. მოულოდნელად დაიწყებდა და შემდეგ სხვა გამოსვლებს დირიჟორობდა პაოლო იაშვილი. ლექსებს ამბობდნენ: ტიციან ტაბიძე, ლელი ჯაფარიძე, ლექსი უთქვამს კ. ბალმონტს, სერგეი გოროდეცკის, ი. ზდანევიჩს და ბევრ სხვას.
"მეგობრებო, არის დრო,
რომ წარმოდგეს არისტო."

არისტო ჭუმბაძე – რომელიც ამ დროს ემზადებოდა დიპლომატად სკანდინავიაში.
მაშინ ჩვენ მოვინდომეთ გვქონოდა ჩვენი საკუთარი კაფე. ბინა აღმოჩენილი იყო, მაგრამ იყო სიძნელე. საქართველოს მთავრობა ერიდებოდა რეკვიზიციას, ისე კი ვინ დასთმობდა ბინას. მაშინ ქართველი არისტებისთვისაც არ იყო თეატრი.

დავიწყეთ ფიქრი კაფეს მოწყობისათვის გრანდიოზულ ფორმებში. სამი თვის შემდეგ, როცა ბინა გადაცემული ჰქონდა მწერალთა კავშირს და მისი თავჯდომარე კოტე მაყაშვილი ელოდა ვინმეს, ვინც ამ კაფეს მოაწყობდა, უცებ გამოჩნდა ილო მაჩაბელი, საქართველოში ვერავინ დაიჩემებს მეტ თეატრალურობას, ვიდრე ი. მაჩაბელი. ბევრს მოიგებდა ყოფილიყო ასტრეპრენიორი. მას აქვს გამბედაობა და არტისტებისთვის საჭირო დიქტატორის ხელი. აქ პირდაპირ იწყება ისტორია “ქიმერიონისა“.

მწერალთა კავშირის საბჭომ ათი სხდომა მოანდომა, რომ კაფეთვის დაერქმია სახელი. იყო აუარებელი წინადადება ყველა პოეტის, მაგრამ შერიგება მაინც არ მოხდა. უკანასკნელი კრება შედგება „ნაკადულის“ რედაქციაში. მწერალთა კავშირს მაშინ არ ჰქონდა თავისი ბინა. “ცისფერი ყანწელი“ პოეტები გაჩერდნენ “ქიმერაზე“. იყო წინადადება “ქიმერეთის“ _ პაოლო იაშვილი, „ქიმერია“_ ტიციან ტაბიძე. გაიმარჯვა წინადადებამ:_ „ქიმერიონი“_ სიტყვა აღებულია ვალერიან გაფრინდაშვილის ლექსიდან. პაოლო იაშვილმა და ტიციან ტაბიძემ მიმართეს ს. სუდეიკინს დაეხატა დეკორაცია “ქიმერიონისა“: ს. სუდეიკინი, ლ. გუდიაშვილი და დ. კაკაბაძე შეუდგნენ “ქიმერიონის“ მოხატვას.
ცალ-ცალკე ყოველი ამათაგანი ცდილობდა დაეხატა “ცისფერი ყანწების“ ორდენი. როცა პირველად გუდიაშვილი და კაკაბაძე შევიდნენ ბინაში და წარმოიდგინეს მისი დახატვა, ორივეს ფერი ეცვალა… დეკორაციას არც ერთი მათგანი არ იყო ნაჩვევი და ორივე შეაშინა გრანდიოზულმა შენობამ.
მაგრამ საკმაო იყო გამოჩენილიყო რუსეთის საიმპერატორო თეატრის და პარიზის დიაგილევის სეზონის გემტარებელი ნამდვილი ოსტატი_დეკორატორი სუდეიკინი, რომ ყველაფერი გამოეცვალა. ქართველმა მხატვარმა ა. ზალცანმა თეატრიდან გამოაგზავნა ორი მღებავი-მალიარი, გუდიაშვილმა იმათ დაარქვა მალარმე, და ქიმერიონის დარბაზში აიმართა ორი მაღალი კიბე_ ერთი სუდეიკინისთვის და მეორე გუდიაშვილისთვის. გუდიაშვილის მეორე კედელი შედევრია ქართული ხელოვნებისა. ეს სუდეიკინმაც იწამა, პირველი კედელი დაიწყო სუდეიკინმა.


შესავალ კარებთან რომის კეისრის წამოსასხამში დგას პოეტი. მისი მეორე სახე იხედება ალაყაფის კარის სარკმელში. მის წინ დგანან ქალები: განსაკუთრებით ყველაში უფრო გამოირჩევა ერთი ქალი მარგო, ნამდვილი პროტოტიპი ფრანსუა ვიიონის კაბატჩიცა მარგოსი. ესპანური ქუდით და წამოსასხამით, ყანწებით ხელში. დახატულია პაოლო იაშვილი, თავს ახვევია მტრედები და სახე უბრწყინავს, როგორც ილია წინასწარმეტყველს… ფონი _ ცისფერი მტრედები ცისფერ ყანწებში აღნიშნავენ მის გულკეთილობას.
შემდეგ სუდეიკინის ავტოპორტრეტი. ხელში უჭირავს სარკე, რომელშიაც იყურება ამური, და როგორც მადონა_დგას ვერა არტუროვნა. ეს არის ახალი მისტერია. ეს სახეები გადაღებულია ორიგინალურად. ეს სახეები გადაღებულია ორიგინალურად. შემდეგ ხეზე_რომელიც აღნიშნავს ხეს ცნობადისას-მიყუდებული დგას ტიციან ტაბიძე პიერის წამოსასხამში, ქვევით ტრაგიკული ბალაგანი; არღანი და თუთიყუში _ ფონი მეწამული ქალდაესი, შემდეგ, როგორც საიდუმლუ სერობა, ნინა მაყაშვილი კოლომბინას კოსტუმში ნიღაბით და კიდევ ქართული სამება მხატვრების ლადო გუდიაშვილი, იაკობ ნიკოლაძე, დ. კაკაბაძე.
ერთი ეპიზოდიც: იმ დღეებში დიდების ტაძარში გამართული იყო გამოფენა. ლ. გუდიაშვილი ეუბნება სუდეიკინს: მემარცხენე მხატვრებმა, ფუტურისტებმა, მე და ზდანევიჩი აგვირჩიეს ჟიურიში, მემარჯვენე მხატვრებმა_თქვენ, და კრებას დაესწარითო. გუდიაშვილს არ გაეთავებია სიტყვა, რომ მას თავს დაეცა საღებავის ვედრო მალარმესი და გაბრაზებული სუდეიკინი მზად იყო ხელით მივარდნილიყო: მე თქვენ გიჩვენებთ მემარცხენეობას; თქვენ დაბადებული არ იყავით, რომ მე ვიყავი ნოვატორი და ფუტურისტიო. ამ სცენას ჩვენ არ დავსწრებივართ, მაგრამ ერთი კვირის შემდეგ გუდიაშვილი ძლივს შევგზავნეთ ქიმერიონში, რადგან ეშინოდა, სუდეიკინი მომკლავსო. ლადო თავის შიშს ისეთი ეთნოგრაფიული კინტოური აქცენტით გამოთქვამდა, რომ სიცილს ვერ ვიკავებდით. შემდეგ სუდეიკინი ჩავიდა მთავარ დარბაზში. ალბათ მთელ ქვეყანაზე არ არის კაფე, რომელიც იტევდეს იმდენ შთაგონებას და შემოქმედებას, როგორც „ქიმერიონი“.

ბევრი დიდი მარკის მხატვარი ყოფილა აღტაცებული იმ ახალი ბაიარეტით, სადაც საუბედუროდ, თუმცა იყო ნ. ევრეინოვი და დიდი პოეტებიც, მაგრამ ვერ დაიდგა პოეზიის სიმფონია.
სუდეიკინისათვის საჭირო იყო პარიზის კაფეების გენიალური ცოდნა, რომ ისე შთაგონებულიყო. აქ არიან ძვეელი კოკოტკები, ახლად შესული კაფეში, მხატვრები, პოეტები: რემბო, ანდრეი ბელი და ულამაზესი ქალები.

…უკვე სეზონის სამზადისია. ქვეყნად არც ერთ რეჟისორს არ უფიქრია ისე ტანჯულად სეზონზე, როგორც სუდეიკინს. მაშინ თბილისში იყო ნიკოლა ევრეინოვი, ერთი ხუთთაგანი მსოფლიო რეჟისორებში, მაგრამ იმასაც აკვირვებდა სუდიეკინი. ერთ ფელეტონში არ აიწერებოდა ყოველი დღე და მოგონებები ვიაჩესლავ ივანოვზე, კუზმინზე, მაქ. ვოლოშინზე, ბალმონტზე, სოლოგუბზე, ვრუბელზე, ყველა ამ მხატვრებსა და ლამაზ ბალერინებზე… ყველა ამ მუშაობისთვის სუდეიკინმა აიღო 10.000 მანეთი. მან უარი თქვა, როცა ჩვენ შეძლება გვქონდა მიგვეცა ნახევარი მილიონი პარიზში წასვლის წინ. მაშინ ფრანკი ღირდა 15 მანეთი. მან ტფილისში დატოვა ყველა თავისი სურათი და მათ შორის ავტოპორტრეტი, რომელიც ამშვენებდა ხელოვნების სასახლეს „ცისფერ ყანწების“ რედაქციაში.

„ქიმერიონის“ გახსნის დღეს, როცა ას უცხოელ სტუმარში მხოლოდ სამი რუსი იყო: სერგეი სუდეიკინი, ნიკოლოზ ევრეინოვი და ნიკოლოზ სოკოლოვი, მან წააკითხა თავის ცოლს პოემა ორმოც სტრიქონში, სადაც იყო ნამდვილი აპოლოგია რუსული გენიის. პარიზში წასვლის წინ, თბილისის ვაგზალზე სუდეიკინები და სორინი გააცილეს ალი არსენიშვილმა და ნინო მაყაშვილმა. სუდეიკინები გულწრფელად სტიროდნენ საქართველოზე. რკინიგზის მოსამსახურეებმაც იგრძნეს, რომ მიდიოდნენ პატიოსანი სტუმრები და იყვნენ თავაზიანი, როგორც არასდროს. შავ ზღვაზე მათ წამყვან გემს თავს დაესხნენ პირატები. ყველა მგზავრი გაძარცვეს, სუდეიკინებს არტისტის გულს ვინ წაართმევდა. ყოველღამ „ქიმერიონში“ სადღეგრძელოს და მოგონებას თავადი მიშკინისას, რომელიც ჩვენთვის სუდეიკინი იყო, იმეორებდნენ გამტყდარი სარკეები და უთვალავი ქიმერები.

1921 წელი

Wednesday, September 22, 2010

ტიციან ტაბიძე, ოვანეს თუმანიანი


ფრაგმენტი

პირველი ადამიანი, რომელსაც ყველაზე უფრო აწვალებდა ფიქრი სომხეთისა და ქართველების ძმობაზე, იყო ოვანეს თუმანიანი. და მისი გულწრფელობაც სწამდა ყველას საქართველოში და ამის მოწამე იყო ტფილისი მის 25 წლის იუბილეს დროს. დიდი პატრიოტობა არ უშლიდა ოვანესს ყოფილიყო ქართველების ორიენტაციისა. საქვეყნოდ ცნობილია, რომ ოსმალეთთან ომის დროს, სადაც დაიღუპა მისი უფროსი ვაჟი, ოვანეს თუმანიანმა შვიდი ქალიშვილი გაგზავნა ფრონტზე მოწყალების დებად, და როცა ქართველ-სომეხთა ომი დაიწყო, ზოგი მის შვილებთაგან მოხვდა ერევანში, ოვანეს თუმანიანმა უბრძანა შვილებს არ მიეღოთ მონაწილეობა ომში, თორემ ის მათ დასწყევლიდა – ეს იყო დიდი სიყვარულის აქტი.
აქვე უნდა ითქვას, რომ ოვანეს თუმანიანს ნამდვილი ძველი პატრიარხის გავლენა ჰქონდა სომხის ერზე. მას უსმენდა არა მარტო ხალხი, არამედ ხალხის მეთაურნიც, რომელნიც თითქმის ყოველთვის დარწმუნებულნი იყვნენ თავიანთ სიყვარულში. ოვანეს თუმანიანის ასეთი გავლენა თავის ხალხზე მე მაგონებდა ილია ჭავჭავაძის ავტორიტეტს, რომელიც მხოლოდ გადმოცემით სჯერა ჩვენს თაობას.

იშვიათი იყო აგრეთვე განწყობილება ოვანესისა ჩვენს პოეტებთან. არ ყოფილა არც ერთი ჩვენი გამოსვლა, რომ ოვანესი არ ყოფილიყო ჩვენთან და არ მოენახა საკუთარი სიტყვა. მე მახსოვს, ჩემს საღამოზე 1919 წელის 2 აპრილს მან წაიკითხა პოემა, რომელიც მთლიანად მიძღვნილი იყო საქართველოსა და ქართველი პოეტებისადმი. თუ იქნებოდა იუბილე ქართველი მწერლის, ოვანესს ვერავინ მოასწრებდა მოსვლას და უთუოდ მოიტანდა დაწერილ პერგამენტს.

1920 წელს საქართველოს მწერალთა კავშირმა გადაწყვიტა 7 მაისს გაემართა პოეზიის დღე.
განზრახული იყო ამ დღეს მისცემოდა დიდი ზეიმის ხასიათი. მე მახსოვს, ყოველდღე დადიოდა ჩვენთან მაშინ ოვანესი, კითხულობდა ყოველ წვრილმანს და ბოლოს გამოჩნდა, რომ მას უფრო მეტი გაეკეთებინა ამ საქმისათვის, ვინემ ყველა ქართველ მწერლებს ერთად.

ამქრები ამ დღეს მოვიდნენ დროშებით, ყველა სომხური გიმნაზიის მოწაფეები თავს იყრიდნენ ყოფილ ალექსანდრეს ბაღში და ყველა სომეხი მწერალი და არტისტებიც უნდა მოსულიყვნენ იქ, მხოლოდ წვიმამ შეგვიშალა ხელი და ცერემონიალი არ შემდგარა. მაშინდელ „პოეზიის დღეში“ დაბეჭდილია ოვანესის წერილი საქართველოზე, რომელიც აგრეთვე ჩაითვლება სიყვარულის და პატივისცემის დიდ დოკუმენტად.
უფრო ადრე კიდევ, ოვანეს თუმანიანმა გაზეთ „სლოვოში“ დაბეჭდა წერილი კავკასიაზე, სადაც საქართველოს ეძახდა „კავკასიის საფრანგეთს“, ერს კეთილშობილი რევოლუციონერების და პოეტებისას. ეს წერილი ყოველ მხრივ არის ისტორიული.

თუ ასეთი იყო ოვანესი უფრო ოფიციალურ გამოსვლებში, მასთან, ოჯახში ინტიმობას არ ჰქონდა საზღვარი. მისი დიდი ბინა, დიდი ბუხარი და აღმოსავლური სურნელება ქმნიდა ინტიმს და იყო დაუსრულებელი იმპროვიზაცია პოეზიისა.
ყოველი ჩვენი მისვლისას ოვანესთან თავშეყრილი დაგვხვდებოდა მთელი სომხური მწერლობა.
განსაკუთრებით დამამახსოვრდა ოვანეს თუმანიანის იუბილეს დღე „ტარტოს“ დარბაზში. ხალხით გაჭედილია თეატრი. სიტყვა თქვა პაოლო იაშვილმა. სიტყვა ნათქვამი იყო ისეთი პათოსით, რომ თეატრი ზანზარებდა ტაშისცემით. იუბილარის ლოჟიდან სიტყვით მიმართა პაოლო იაშვილს მაშინდელმა სომხეთის რესპუბლიკის მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარემ. სიტყვები იწვევდა აღტაცებასა და მადლობას, რომ ოვანეს თუმანიანსა და ქართველ პოეტებს შორის ასეთი დიდი მეგობრობა არსებობს. ამ იუბილეს შემდეგ იყო ბანკეტი, ფეიერვერკი აღტაცების, სიყვარულის და პოეზიის, რომლის გამოც სერგეი გოროდეცკიმ დაწერა ფელეტონი გაზ. „სლოვოში“.

ოვანესს სურდა, რომ მეზობელ ერთა შორის ყოფილიყო ურყევი სულიერი კავშირი, მის სახლში ხშირად შეხვდებოდით მუსულმან პოეტებსაც, განსაკუთრებით უყვარდათ ამ უკანასკნელთაც ოვანესი.
ნამდვილი საიდუმლო სერობა იყო, როცა საქართველოდან ქართველ მწერალთა მოთხოვნით ოვანეს თუმანიანს დაენიშნა პენსია, რასაც ოვანესისათვის მხოლოდ მორალური მნიშვნელობა ჰქონდა, რის გამოც ოვანესმა თავის ბინაზე გამართა ბანკეტი, რომელსაც დაესწრო მთელი ქართული და სომხური მწერლობა.

სამუდამოდ სამახსოვროდ დარჩება ეს ღამე და განსაკუთრებით წარმოთქმული სიტყვები: ვასილ ბარნოვის, შიო არაგვისპირელის, კოტე მაყაშვილის, ვალერიან გაფრინდაშვილის და პაოლო იაშვილის. მართლაც, ის იყო საიდუმლო სერობა და ოვანესისათვის უკანასკნელი საჯარო თქმა, რაც მოასწრო იმ ღამეს.

მე ვერ წარმომიდგენია უკანასკნელი წუთები ოვანესის სიცოცხლისა, მხოლოდ მწამს, რომ მაღალი, ჭაღარა და განათებული სახით, რომელმაც მთელი ცხოვრება გაატარა სიყვარულის ქადაგებაში, უკანასკნელადაც როგორც ცრემლიანი და ღვთიური მეტყველი დაასრულებდა სიყვარულით და სამუდამო დაჯერების სიტყვებით, როგორც ღვთისმეტყველი იოანე, რომელიც უკანასკნელად გამოიყვანეს მოწაფეებმა ხალხის წინ სიტყვის სათქმელად და ცრემლებით თქვა ასე: - გიყვარდეთ ერთმანეთი…

კიტა აბაშიძე, ცხოვრება და ხელოვნება


რა არის ხელოვნება? ცხოვრების გარეშე დგას იგი, ცხოვრების ზედმეტი ბარგია, მისი აუცილებელი და არსებითი ნაწილია, თუ მასზედ უმაღლესი და მისი გამამშვენიერებელი? ანდა ხელოვნება იქნებ თვით ცხოვრება იყოს, დარგი ცხოვრებისა, ურომლისოდაც ცხოვრება არ არის სრული? ცხადია, რომ ცხოვრება სრული და მაღალი ისევე შეუძლებელია გარეშე ხელოვნებისა, ვით სიცოცხლე უმზეოდ. ძველი საბერძნეთის ცხოვრება განა დასახიჩრებული და დამახინჯებული, რაღაც უშნო დღენაკლული მოვლენა არ იქნებოდა, რომ მას არა ჰყოლოდა სოფოკლე და პრაქსიტელი, ესქილი და ფიდიოსი? რა იქნებოდა ეს ცხოვრება, და ან მისი მეათასედი მომხიბვლელობა ექნებოდა, რომ არა ჰქონოდა სოფოკლესა და ესქილის ტრაგედიები, პრაქსიტელის და ფიდიოსის სტატუები?

მაშასადამე, ხელოვნება არის ცხოვრების განუკვეთელი და განუყრელი დარგი. კიდევ მეტი, ხელოვნების შესწვალა თქვენ ნათლად შეგაგნებინებთ ამა თუ იმ კულტურის სიმაღლესა და სიმდაბლეს, მის ძლიერებასა და სისუსტეს.

ცხოვრების უფრო ინტენსიური მაგალითები იმ ცხოველში ჩანს, რომელიც ცხოველთა სამეფოს უმაღლეს საფეხურზე დგას. ადამიანი არის საუკეთესო და უმაღლესი ტიპი ცხოველისა, რომელიც შეუქმნია დღემდე ბუნებას; ამასთან, ადამიანთა ცხოვრების უმშვენიერესი და უდიდებულესი სახე ხელოვნებაში ჩანს. ცხოვრება იმ ხალხისა, რომელსაც ხელოვნება არა აქვს, ნადირთა ცხოვრებაა. უმაღლესი ხელოვნება - უმაღლესი კულტურისა და ცხოვრების შექმნილია. რუსო და ვოლტერი, ჰიუგო და ჟორჟ სანდი, ბაირონი და შელი, მიქელანჯელო და რაფაელი, დანტე და რუსთაველი - ყველანი დიდის კულტურის ნიშანია. ისინი იმ ეპოქაში ცხოვრობდნენ, როცა კულტურის ერთი ხანა უმაღლეს წერტილამდე იყო მისული. ხელოვნების დაცემა ნიშნავს კულტურის დაცემას, ცხოვრების გავერანებასა და გაველურებას.

ხელოვნება ცხოვრების უფრო გრძნობიერი დარგია. ყოველივე ცვლილებას ცხოვრებაში მასზე ისეთივე გავლენა აქვს, როგორც ბარომეტრზე ატმოსფეროს ცვლილებას. როცა ცხოვრების ესა თუ ის ძარღვი ლპება, როცა ცხოვრებას ახალი სული დაბერავს ხოლმე, ამას პირველად ხელოვნება აღნიშნავს. ხელოვნების მეუფენი ის გენიოსნი არიან, რომელნიც თითქმის საუკუნეებით ადრე გრძნობენ, რომ ძველი ცხოვრება დამპალია, ახალმა უნდა გაიდგას ფესვი.

რუსო და ვოლტერი საფრანგეთის რევოლუციის წინამორბედნი იყვნენ. ბაირონი და სხვა რომანტიკოსნი პირადობის უმაღლესი თავისუფლების მოსარჩლენი იყვნენ. ეს თავისუფლება პირადობისა დღესაც სალტოლველი და სანეტარო საგანია.


განახლების ეპოქის ხელოვნება მშვენიერი და დიდებული წინასწარმეტყველი იყო ახალი კუტლურისა, რომელიც აშენებული უნდა ყოფილიყო ბერძნულ-რომაული კულტურისა და საქრისტიანო კულტურისაგან. დღევანდელი მწერლობა ევროპისა, ანუნციო, მეტერლინკი, უალდი, დღევანდელი რუსული ლიბერალურა ახალი ცხოვრების მაარობელნი არიან, ახალი ცხოვრებისა, რომელიც ადამიანის ყოველგვარი მოთხოვნილების სრული დაკმაყოფილების მიმდევარი იქნება. დღევანდელი ლიტერატურა თვალსაჩინოს ხდის, რამდენად დამპალი აქვს ძირები თანამედროვე საზოგადოებას, მის კულტურასა და პრინციპებს. თანაც ეს ლიტერატურა იმავე ცხოვრებაში მიგვითითებს სანუგეშო მოვლენაზე, რომ მშვენიერი მხეცი და ადამიანი გონიერი ერთ ხორც და ერთ სულ, განუყრელად შექმნიან მომავალ ცხოვრებას, აღსავსეს სიხარულითა და ბედნიერებით, გაცისკროვნებულს, თავისუფალს უსაზღვროებამდე, სადაც ადამიანი თავისი მისწრაფებით, სურვილით, აზრით, ხორცით და სულით იქნება თავის სრული უფალი და ბატონი.

ამგვარი დიდი მნიშვნელობა აქვს ხელოვნებას ცხოვრებისათვის... ან კი რას ვამბობ, ხელოვნება თვით ცხოვრებაა, მისი საუკეთესო ნაწილი, მისი სულისჩამდგმელი. ხელოვნებაშია გამოხატული ის იდეალი, რომელიც ცხოვრებასა აქვს დასახული, ხელოვნებაშია შედუღებული ის ფორმა და შინაარსი, რომლის შეუხამებლობა ქმნის ტრაგედიას ცხოვრებისას. ხელოვნებამ მიაღწია იმ ჰარმონიას სულსა და ხორცს შორის, რომლის გარეშე ცხოვრება უბადრუკი რამ არის. ხელოვნებამ გვაჩვენა, თუ რა შეუძლია ადამიანის ღვთაებრივობას, მის დიდებულ გონებას. იგი ასწორებს და ამშვენიერებს იმ ცხოვრებას, რომელიც რაღაც აბსოლუტური მიუწვდომელი ინდიფერენტიზმის შექმნილია.

ვენერა მილოსელი ანდა ბელვედერის აპოლონი, ოლიმპის ჰერმესი - ეს იდეალია ზეკაციასა, რომელიც ახალმა ფილოსოფიამ ისეთის სიმტკიცით დაუსახა ცხოვრებას. რომეო და ჰამლეტი, ჯულიეტა, დეზდემონა, ოფელია, ავთანდილი და ტარიელი, ნესტანი და თინათინი, განდეგილის მწყემსი ქალი, - ის უმაღლესი იდეალია სრული კაცისა (რასაკვირველია, დროისა და გარემოების მიხედვით), ის ვარსკვლავია ცხოვრებისა, რომელიც ღვთიურმა ნიჭმა და წინასწარმეტყველურმა გონებამ ადამიანისა იგრძნო და შექმნა; - ცხოვრებაც აქეთ მიისწრაფვის, აქეთ აქვს ბედის ვარსკვლავი. ვინც დღევანდელ ხელოვნებას თვალყურს ადევნებს, ხედავს, თუ რა ღრმა, რა ძლიერი რევოლუცია, რა უსაზღვრო ცვლილება ხდება ცხოვრების ძირში, რომელიც ნაგრძნობი აქვს და შეგნებული ცხოვრების წინასწარმეტყველს - მწერალს, მხატვარს, მოქანდაკესა და მუსიკოსს. იგი ხედავს ახალი ცხოვრების მოხაზულობას: ეს ცხოვრება მშვენიერი იქნება, სიმშვენიერე სულისა და ხორცისა ერთ საფეხურზე იქნება დადგენილი; კაცის სიამოვნება და ბედნიერება, მისი სიხარული და ნეტარება იქნება ცხოვრების ერთადერთი იდეალი, ერთადერთი მიზანი. მაგრამ ამ მხიარული ცხოვრებით უნდა ისარგებლოს არა ერთმა და ორმა, ქურდულად, გინდ ყაჩაღურად, - ეს შეუძლებელიც არის.

ბედნიერება საერთო უნდა იყოს. საერთო ფერხული უნდა იქნეს მომავალი ცხოვრება, ვინაიდან არ არის სიამოვნება იქ, თუ შენს ახლო კვნესა და ტანჯვა ისმის, თუ შენს ყურს, საამო ჰანგების სასმენელად გამზადებულს, ჩაგრულისა და უძლურის მოთქმა ესმის. ყოველი მხიარულება მოწამლულია იქ, სადაც შუაგულ ლხინში ტირილის ხმა ისმის; ყოველი მხიარულება ორკეცდება და ათასკეცდება, თუ შენს ირგვლივ ყველა მონაწილეა შენი ბედნირებისა და სიხარულის.

მაშ, თაყვანი ვცეთ ხელოვნებას, როგორც ჩვენს გამამხნევებელს, მომავალი ბედნირების გამომხატველს და ვიამაყოთ მით, ვინაიდან იგია კაცის ღვთაებრივობის შეურყეველი საბუთი.

Wednesday, September 15, 2010

თავისუფლება – უფლება და პასუხისმგებლობა




ის, რაც დღეს ადამიანის (/ერის) ფუნდამენტურ და ხელშეუხებელ უფლებად ითვლება, ეს არის არსებობის, აზროვნებისა და სიტყვის, ასევე არჩევანის უფლებები და თავისუფლებები. მე–19 საუკუნეში ამაზე ბევრს წერდნენ, რადგან მაშინდელ მოაზროვნეთა ფოკუსში მოექცა როგორც ერის, ასევე ინდივიდების თავისუფლების პრობლემა. ბევრს საუბრობდნენ იმაზეც, რომ თავისუფლება უფლებასთან ერთად პასუხისმგებლობაცაა, რისთვისაც ბრძოლა და შესაბამისი მომზადებაა საჭირო. ბატონყმობის გაუქმების შემდეგ გლეხთა დიდი ნაწილი მონობას მისტიროდა. გავიხსენოთ გლეხი პეტრე ილია ჭავჭავაძის "გლახის ნაამბობიდან", რომელიც თვლიდა, რომ მის შვილს არ ჰქონდა განათლების უფლება, ან "გუთნისდედა", სადაც მწერალი პირუტყვისგან არ განარჩევს ადამიანს, რომელსაც საკუთარი უმაღლესი უფლება – თავისუფლება არ აქვს გათავისებული.

აკაკი წერეთლის ამ ლექსის გმირის ისტორიის მიღმა შეიძლება საქართველოს, როგორც ერის ამბავი ამოვიკითხოთ.



გიორგის აღსარება

ადრე ყოფილა ჩემი გვარი „ქართველიშვილი“,
შემდეგ მეძახდენ „გურჯიოღლის“ დიდხანს თათრები,
დღეს კი „გრუზინსკით“ შევიქენი მე გარდაქმნილი,
სულ დამეკარგა გვარ-ტომობის ძველი დავთრები!
მამა ყოფილა ჩემი თურმე მამაცი, სრული,
მტრისა მებრძოლი, გულადი და შეუპოვარი;
ბრძოლის ველზედა სისხლით იყო ის დაწურული,
ბარათაშვილმა მისთვის მორთო უკვდავი ქნარი!
დედაჩემიცა ქალი იყო სულით მაღალი,
მამულისათვის შვილის მზრდელი სისხლის სათხევლად!’
მას აუხსნია შვილებისთვის მათ-მათი ვალი,
ისინი ჩხუბში დახოცილან, მე დავრჩი მძევლად...
ჯერ არ შემეძლო მომეხმარა კარგად ფარ-ხმალი,
როდესაც მამა ბრძოლის ველზედ სისხლად დასწურეს!
იმან ქართულად აასრულა მით თვისი ვალი,
ყიზლბაშებმა ტფილისისკენ რომ მოაშურეს.
დედამ ოდეს სცნა ეს ამბავი, მას ელდა ეცა,
ვეღარ გაუძლო იმდენ ჯავრსა, მუცელს გადაჰყვა!
ასე ჩვენს ოჯახს გაურისხდა სასტიკად ზეც,
მე დავრჩი ობლად და მომვლელიც აღარავინ მყვა.
მაშინ ხელთ მიგდო ვიღაც უცხო მე დედაკაცმა,
დიდხანს დამდევდა და მასინ კი იშოვა მან დრო:
ხელში ჩამიგდო კაკიები მან ერთი აცმა,
მით მომატყუა და ცრემლებიც მითი შემაშრო.
მაგრამ ნაცვალი დედის, იცით თქვენც, თუ რა არი,
გერისა კუჭი მისგან ხომ ვერ გამოძღება!
ოჰ, მიეყაროს იმ კუდურსა თვალში ნაცარი,
რომ ობლის კვერი იმის ხელში გვიან ცხვებოდა!
წინაგანზრახვით არ მომცა მე მაღალი სწავლა,
ოქროქსოვილით ამიხვია ორივე თვალი,
რომ ვერ შევიძლო მე უმისოდ სწორ გზაზე გავლა
და მის მონასა მებნეოდეს აწ გზა და კვალი!
არავინ მომცა მე საშველად დაცემულს ხელი
და სიყრმიდანვე შევეზარდე ამა მონებას!
აღარ მამძიმებს ეს მონების მძიმე უღელი,
სული მკვდარია... და არც ველი მე აქ ცხონებას!
და როს მოვჰკვდები, თუ მის შემდეგ ჩემი შვილები
აიცილებენ მამის ხვედრსა, უბედურებას,
მასინ საფლავში შეიძვრიან ნსწრაფლ ჩემი ძვლები
და სული ზეცას მაინც იცნობს ტკბილ ნეტარებას.

ფრაგმენტი დავით კლდიაშვილის მოგონებებიდან "ჩემი ცხოვრების გზაზე"


...მოგვივიდა შეხნიერებული პოლკოვნიკი, ნამდვილი წარმომადგენელი იმ ჯურის ოფიცრობისა, რომელთ ეძახიან ”ღრმა ფეხოსნებს” (გლუბოკაია პეხოტა) - ეს ჯური იყო დამყარებული სასტიკ ფორმალიზმზე, დისციპლინაზე და გარეშე სამსახურისა არა სწამდათ რა. ამას ზედ ემატებოდა კიდევ ის, რომ ახალი ნაწილის უფროსი იყო ჩუხონელი, არარუსი, და ყოველნაირად მეცადინეობდა დაეფარა ეს მისი არარუსობა... ბეჩავს ფიზიკურად, უფრო კი გონებრივად, მას სწამდა მხოლოდ რუსობა და ყოველი არარუსი მხედველობაში მისაღები არ იყო და არ უნდა არსებულიყო...
რაც დრო გადიოდა, ეს ”ღრმა ფეხოსანი” თანდათან იჩენდა თავის ობსკურანტობას; ეხებოდა ათასნაირ საკითხებს, სჭრიდა ყველას სამხედრო თვალსაზრისის მიხედვით, ეხებოდა ლიტერატურასაც, რასაკვირველია, თავისებურად, თავისი საზომით... მტკიცე უარი მივიღე, როცა ვუთხარი, რომ გვეწადა ჟუკოვსკის დღესასწაული გაგვემართა.
_ჟუკოვსკი?.. ჟუკოვსკი მაინცადამაინც არაფერი მწერალი იყო და რუსეთისათვის ბოროტების მეტი არა მოუტანია რა... მისი გავლენის ქვეშ მიეცა თავისუფლება ფინლანდიას... კინაღამ პოლონეთიც დავკარგეთ... მისი ლიბერალობის ნათესისაგან კიდევ შევწუხდებით! არა, არა... დავიწყებას მიეცით მისი სახელი, მისი ხსენება!..
მართლმადიდებლობა და რუსი - ამის გარეშე არაფერი არ უნდა ყოფილიყო რუსეთის სახელმწიფოში.
ერთხელ, რაღაც პარაკლისის შემდეგ, მღვდელმა მოინდომა ნაკურთხი წყლის შხურებით ჩამოვლა გუნდებისა. მინდორში ვდგავართ, გუნდებში ებრაელებია და მუსულმანებიც. ვუბრძანეთ ჩვენ-ჩვენ გუნდებში, მწკრივიდან გასულიყვნენ ისინი და უკან დამდგარიყვნენ, რათა აგვერიდებინა წყლის შხურებას. პოლკოვნიკმა დაინახა ეს და იყვირა - ჩამდგარიყვნენ მწკრივში, თავიანთ ადგილას.
_ ისინი ებრაელები და მუსულმანებია! - ვუთხარით.
_ მერე რა?.. რა ნება აქვთ ერიდონ წმინდა წყლის შხურებას? გთხოვთ, ფხიზლად უყუროთ საქმეს! _ მწყრალად გადმოგვძახა, ჩააყენა ყველა მწკრივში და მღვდელმაც გულმოდგინედ აშხურა ”წმინდა წყალი” და აჩრიდა სამთხვევად ჯვარს ებრაელებსაც და მუსულმანებსაც.
გასაოცარი გულმოდგინებით უნერგავდა ყველას, რომ რუსეთის იმპერიაში ყველა რუსია და რუსი უნდა იყოს.
არ დამავიწყდება, რაც იმ პოლკოვნიკმა ჩაიდინა ერთხელ ახალმოყვანილი ჯარისკაცების ოთხი თვის სწავლის დამთავრების გამოცდაზე.
ოთხთვიანი სწავლის დამთავრებული ახალგაზრდა ჯარისკაცები გუნდ-გუნდებად გვყავდა დაყენებული მინდორში. გამომცდელი, ეგზამენატორი - პოლკოვნიკია, რასაკვირველია.
მივიდა პირველი გუნდის ახალ ჯარისკაცებთან. თოფის ვარჯიშობის შემდეგ მისცა სხვადასხვა კითხვა. დაბოლოს ჰკითხა:
_ ვინ ხარ შენ?
ებრაელმა მიუგო: _ ებრაელიო.
პოლკოვნიკი გაჯავრდა და მიაყვირა. _ დურაკ!.. კაკოი ტამ ევრეი?!. აბა, შენ, ვინ ხარ შენ?
შეეკითხა მეორე ებრაელს. ეს მიუხვდა პოლკოვნიკს და ხმამაღლა, თამამად შესძახა:
_ რუსი!
_ რასაკვირველია რუსი!..ეს კარგად უნდა იცოდე, რომ რუსი ხარ!
ახლა გადავიდა მეორე გუნდის ახალგაზრდების გამოსაცდელად, რამდენიმე კითხვის შემდეგ ისევ შეეკითხა ერთ ჯარისკაცს:
_ვინ ხარ შენ?
მწკრივის მეორე რიგში იდგა ჯარისკაცი როსტომაშვილი.
_ვინ ხარ შენ? _ გადაუძახა პოლკოვნიკმა.
_როსტომაშვილი!
_ დურაკ! მე გეკითხები, შენ ვინ ხარ? გესმის თუ არა? _ მიაყვირა პოლკოვნიკმა.
ჯარისკაცი გაშრა შიშისაგან.
_მე შენ გეკითხები, ვინ ხარ შენ?
_არმიანინ! _ მიუგო გაუბედავად როსტომაშვილმა.
_კაკოი თამ არმიანინ?!. გდე ტვოია როდინა, დურაკ?
ბიჭი დაიბნა, ხმას ვეღარ იღებდა. პოლკოვნიკმა მძლავრად მიაყვირა:
_ია ტებია სპრაშივაიუ, დურაკა _ გდე ტვოია როდინა? სლიშიშ ტი!... გდე ტვოია როდინა?
_გორი! წაილუღლუღა როსტომაშვილმა.
_კაკოი ტამ გორი? ია ტებია სპრაშივაიუ, გდე ტვოია როდინა? _ არ ეშვებოდა გაჯავრებული პოლკოვნიკი. _ ნუ!
როსტომაშვილმა მიაშტერა თვალები პოლკოვნიკს და ”ნუს” შეძახებაზე წამოიძახა:
_ არმენია!
_ არმენია! _ იყვირა პოლკოვნიკმა _ არმენია?! კაკაია ტამ არმენია... ეტო ჩტო ტაკოე, კაპიტან უსპენსკი (როსტომაშვილის გუნდის უფროსი), გესმით რას ამბობს ეს თქვენი ჯარისკაცი?! ვინ ასწავლა მას ეს არმენია? სად გამონახა ამან არმენიოა?! ეტო ჩტო ზა ნოვოსტ! გდე ტვოია როდინა, დურაკ, გდე?!
დამფრთხალი როსტომაშვილი იდგა გაშტერებული, გამშრალი.
_ ვინ ეტყვის მას, სად არის მისი სამშობლო? ვინ არის იგი?
_ მე შემიძლია! _ მოისმა ხმა და პირველი გუნდის ახალგაზრდებიდან წამოიჭრა შავგვრემანი ჯარისკაცი.
_ ნუ!.. სკაჟი ემუ! _ პოლკოვნიკმა უკმაყოფილებით მიაპყრო თვალი, ეტყობოდა არ ესიამოვნა, რომ მის წინ ებრაელი იდგა. _ აბა უთხარი! _ კუშტად უბრძანა პოლკოვნიკმა.
_მისი სამშობლო რუსეთია და იგიც რუსია! _ თქვე ებრაელმა.
_ რასაკვირველია! _ წამოიძახა პოლკოვნიკმა. _ რასაკვირველია!
_შენი სამშობლო რუსეთია და შენ, დურაკო, რუსი ხარ, რუსი!
ჰმ, არმენია! უყურეთ ერთი!.. შენ შეიძლება მამა გყავდეს სომეხი, დედაც სომეხი იყოს, მაგრამ შენ რუსი ხარ... დიახ, რუსი, რუსი!.. არმენია!.. კაპიტან უსპენსკი, აწი აღარ გავიგონო ასეთი სისულელე!.. ეს ვაჟბატონი კი დასაჯეთ, რომ გადაივიწყოს მისი არმენია!.. ია ტებე პოკაჟუ არმენიუ!
გამოსაცდელ ჯარისკაცებს დაუარეს ოფიცრებმა და გააფრთხილეს, რომ პოლკოვნიკის შეკითხვაზე, თუ სად არის სამშობლო, ანდა ვინ ხარ _ ეპასუხნათ: რუსეთი და რუსი ვარო.
მეხუთე გუნდის ახალ ჯარისკაცებში მოქცეულიყვნენ რამდენიმე ყირგიზი და ბაშკირი; _ ამობუსკული პირისახის ძვლები, წვრილი, მოჭუტული თვალები.
_ვინ ხარ შენ? _ მიმართა ერთს ამათგანს პოლკოვნიკმა.
_ რუსი! _ იყო პასუხი.
_ რასაკვირველია! _ კმაყოფილებით წამოიძახა პოლკოვნიკმა.
_შენ? _ შეეკითხა მეორეს.
_ რუსი! ძლივს წარმოთქვა შეშინებულმა ყირგიზმა.
_ რა ასე გაუბედავად ამბობ... თითქოს გერცხვინება, თუ უნდა გიხაროდეს, რომ რუსეთში ხარ და რუსი ხარ!..
ასეთი შეკითხვებით მიმართა დანარჩენებსაც და რა მიიღო მათგან პასუხად, რომ რუსები ვართო, პოლკოვნიკი კმაყოფილი დარჩა და გუნდის უფროსს უთხრა: _ ეტყობა გიმეცადინიათ და საკმაოდ შეგითვისებიათ მათთვის მათი ვინაობაო. უკმაყოფილო დარჩა მხოლოდ იმითი, რომ ჯარისკაცები ვერ უგებდნენ შეკითხვაზე, თუ საიდან წარმოსდგება მეფის ხელისუფლება და როგორ გადმოდის ღვთაებრივი ძალა, ღვთისაგან მეფისათვის მინიჭებული, მის მიერ დაყენებულ ყველა მოხელეზე...
რუსობას უნერგავდა გულმოდგინედ ოლქის მზრუნველიც ზავადსკი (პოლონელი), ცნობილი იანოვსკის ნაცვალი. ასეთ ინციდენტს ჰქონდა ადგილი ბათუმში მისი ერთ-ერთი ჩამოსვლის დროს. ბათუმის საქალაქო სასწავლებლის ერთ კლასში მან მოიხმო მოწაფე და შეეკითხა:
_ვინ ხარ შენ?
_ აჭარელი! _ მიუგო მოსწავლემ.
_ აჭარელი, აჭარელი... სხვა არაფერი?
ბავშვი დაიბნა.
_თათარი! _ თქვა მან გაჩუმების შემდეგ.
_ თათარს აქ რა უნდა? _ მოღუშვით წარმოთქვა ზავადსკიმ.
_ მუსულმანი ქართველი! _ გაასწორა მოწაფემ.
_ შენ არ გცოდნია შენი ვინაობა! _ მოიტა ხელი!
მოწაფემ ხელი გაუბედავად გაუშვირა. ზავადსკიმ მოჰკიდა ხელში ხელი, გადაუბრუნა აღმა ხელისგული და ზედ დაადო მარჯვენა ხელის მაჩვენებელი თითი. ბავშვი გაშტერებით მისჩერებოდა.
_გაიმეორე ჩემთან: მე ვარ რუსი!.. მე ვარ რუსი!.. რუსი!.. რუსი! _
და ბავშვი რომ თრთოლვით იმეორებდა: მე ვარ რუსიო, ზავადსკი ხელისგულზე უკაკუნებდა თავის მაჩვენებელ თითს.
_ ახლა ხომ გაიგე ვინცა ხარ?!. _ დაიმახსოვრე კარგად და სხვასაც გააგებინე!.. ჩასძახა მან შეშინებულ ბავშვს.
ამ გზით ”აძლიერებდნენ” მეფის რუსეთს, მაგრამ ცხოვრება თავისას შვებოდა...”

Tuesday, September 14, 2010

იეთიმ გურჯი


იეთიმ გურჯის ეს პოემა უნიკალურია იმ თვალსაზრისით, რომ მიეკუთვნება ეპოსის ჟანრს და მთავარი გმირის, რაინდის პოზიცია უკავია ქალს – ანას (აზერბაიჯანელებმა მას "ბაჯი", ანუ "და" შეარქვეს თავიანთი კეთილგანწყობის გამოსახატავად).
ანა ისტორიული პიროვნება იყო და ცხოვრობდა მე–17 საუკუნის ბოლოს. მის შესახებ მონათხრობებში ბევრია მითიური და ლეგენდა, თუმცა, როგორც ჩანს ის მართლაც გამორჩეულად გონებამახვილი და უჩვეულო ფიზიკური ძალის პატრონი იყო.


გმირი ანაბაჯის ლექსი
(ფრაგმენტი)


"ანამ სთქვა: მეტი სახელი
ბაჯი მაზედა მქვიანო,
მტერს რომ მეხივით ვუხვდები
მისთვის დას მეძახიანო."



ანა ქალის ქებას ვიტყვი, ყური იყოს გდებულია,
მის გმირობა ვის არ ახსოვს, ყველგან გაგონებულია.
თუმც მიწაში განისვენებს, სულით განათლებულია,
თფილისიდან სამხრეთითა სოფელ მუხათ დებულია,
კოდა სოფელს რომ იტყვიან მის გვერდ მოშენებულია,
ანა იყო თფილისელი, მუხათ გათხოვებულია,
მისი მსგავსი გმირი ქალი ჯერ არ დაბადებულია;
თათრები ბაჯის უძახდნენ, მისგან შეშინებულია,
ყაჩაღებსა თავსზარს სცემდა გული ფოლად გებულია
ავაზაკნი და მძარცველნი ჰყავდა დამონებულია,
მუხათისა გარეშემო რაც სოფლები დებულია,
ანაბაჯის წყალობითა იყვნენ გამარჯვებულია.
ღარი_ღატაკთ ფარად ედგა, მათთვის გადადებულია.
ყველა მის მზეს ლოცულობდა პირზედ მიკერებულია,
მის მშვენება რომ შევამკო და გმირობა ქებულია;
ტანმაღალი, შავთვალწარბა, შუბლი მირონცხებულია,
სახე გაბადრული მთვარის, ნიკაპ, ხალად ქებულია,
სიგრძე თმისა კოჭებამდის მეტად დამშვენებულია,
გული, მკერდი და მკლავები, როსტომ მიგვანებულია,
ჩვეულება მარცხნივ გვერდზე ხანჯალ დაკიდებულია,
ცხენზედ მჯდომი ვის უნახავს მისებრ გაჭენებულია,
მოთამაშე, მოჯირითე, ხმალი მოღერებულია,
ჭიდაობა, მუშტის გარტყმა, მისგან მოგონებულია.
ერთი გარტყმით წააქცევდა კამბეჩსა გაგიჟებულსა,
მთლად ვერავინ ადგებოდა მისი დახეთქებულია,
ზარის ხმაზედ იმღერიდა ტკბილად დაძახებულია.
მაგრამ სიკვდილს ვერ დასძლია, ახლა დავიწყებულია,
გვარი ბაჯიაშვილისა დღეს ხომ გამრავლებულია.
უკბდავია მის სახელი თვითონ დამიწებულია.
ანაბაჯის ამბავს მოვთვლი მსმენელნი ვალდებულია,
ახლა დავიწყებ მის ამბავს, ყურისგდება იყოს თქვენში,
თუ რა სახელი დატოვა ანამ თავის სიცოცხლეში.
ორი წლისა გათხოვილი იყო მეთვრამეტე წელში,
სტუმრად იყო მიწვეული მოკეთესთან სოფელ წყნეთში,
ისიც გითხრათ რა დრო იყო: სწორედ მარიამობის თვეში,
წყნეთის ქალ_რძალნი წავიდნენ, ანაც წაიყვანეს ტყეში.
შვინდსა კრეფდნენ, ხმაურობდნენ, მასხარობდნენ ერთმანეთში
ამ დროს ზაქარ მონადირის თოფმა დაიჭექა ხევში:
თურმე დათვსა დაახალა და მოარტყა უკან ფეხში.
ქალებსა ფერი ეცვალათ, როგორც მკვდართა სამარეში.
მტრის შემოსევა ეგონათ, როგორც წინათ იყო ჩვენში,
სუყველა ერთად შექუჩდნენ, იმ დიდ დაბურულ ფოთლებში.
სულგანაბულნი ერთმანეთს კი შესცქეროდნენ სახეში,
ამ დროს დაჭრილი დათუნა მათ მიაწყდა საფარეში.
თავსაშველად რომ გარბოდა დასამალად "საირმეში",
კაი ხარის ტოლა იყო, დაერია თან ქალებში.
წივილ_კივილი გააბეს, ეცნენ აქა_იქ ჭალებში.
დახე, ჩვენი ანაბაჯის, ვენაცვალე იმ მკლავებში!
"ნუ გეშინიათ, ქალებო, არვის შეგრცხვეთ თქვენ თქვენს ქმრებში."
ერთი მაგრა შეჰკივლა, და გასწორდა გმირად წელში,
გადახტა და დათუნასა მუშტი მიაკერა გვერდში:
რა რომ დათვმა შეუტია, ანა დასწვდა წინა ფეხში,
როგორც ბურთი, ისე დასცა, სუმთლად შეარყია ძვლებში,
შვინდისა ტოტი მოსტეხა, დაუშინა თავში, წელში,_
აგერ ზაქარაც გამოჩნდა, განთქმული მთელ სოფელშია
"დაჰკარ, ქალო, ყოჩაღ ქალო"! მორბოდა თოფით ხელშია.
ანამ ხანჯალი წაჰგლიჯა, დათვსა შეურჭო ყელში.
დაჰკრა, დაჰკრა, გამოუსვა, მარტო თავი შერჩა ხელში.
დათვი მოჰკლა ანა ქალმა, ხმა გავარდა მთელ სოფელში,
ეს სახელი შეიძინა სულ პირველად თვრამეტ წელში.
კოდასთან ახლო მინდვრისთავს კვირაცხოველი ჰქვიანო,
დღესაც ეტყობა ნიშნები, ნანგრევები ჰყრიანო;
აღდგომის სწორსა მლოცვანი დღეობით მოიყრიანო,
ყოველ წელს ხალხი მრავალი ხატის კარს ილხენიანო.
იქ იყო მისი დღეობა, ხალხნი საღმრთოსა ჰკვლიანო,
ურმების ძირში მიმსხდარან, ლურჯ საფარს გაიშლიანო,
სავსე ტიკები იცლება, ზოგნი სამწვადეს თლიანო,
მამაკაცები დამთვრალან, მრავალჟამს დასძახიანო.
გადი_გამოდის ყანწები, ძველსა მკვდრებს იხსენიანო,
ქალნი დაირას უკრავენ და თანაც გაუსვიანო,
იქ დასანიშნი ბიჭები სატრფოსა ინატვრიანო,
მეზურნეც უკრავს გმირულსა, ქადილსაც ემზადიანო,
ჩოხაჩაცმულსა ბიჭებსა, სარტყელი დამშვენიანო,
ყველა სოფელი იქ არის: "ჩვენ ვერვინ გაგვლახიანო",
ზოგნი ახლად მოდიან, ცხენებით მოჰქროლიანო.
ჰა, კიდეც დაჰკრეს გმირული, ბიჭები სწორდებიანო,
სხვადასხვა სოფლის გმირები მეიდან გამოდიანო,
ზოგი გმირულად უხვდება, ზოგი ძირს ეცემიანო,
"ჩვენმა აჯობა თქვენსასა", ერთმანეთს უყვირიანო
ახალი მოჭიდავები მზად დგანან ელოდიანო,
"ახალი ვინ ხართ, გამოდით," შუიდან იძახიანო,
ანაბაჯია ქმარ_შვილით, ისინიც იქ არიანო;
თავის ძვირფასი სტუმრებით ილხენენ, იმღერიანო,
ანა დამღერის ტკბილადა, იმის ხმას შენატრიანო,
ჭიდაობიდან ხმა ესმათ: "მუხათო ხომ გრცხვენიანო",
თქვენი ნაქები სიმონი გავლახეთ მუხათ ტიალო!
ანამ ეხვეწა მამამთილს: "მამავ, გენაცვა, ხნიანო,
ნება მომეცი გადავხტე, ვნახო, თუ ვინ არიანო!
სოფელი სოფელს უძახის და ძლიერ იკვეხნიანო,
ჩვენი სოფლელი სიმონი დასცეს და დაგვცინიანო.
წავლენ და დაიკვეხებენ მუხათს რა შეუძლიანო,
უნდა ვუჩვენო სეირი, თუ რომ მე ანა მქვიანო.
ჩვენი სოფელი მუხათის სახელი გავაძლიერო,
ან მეც გამლახონ ბარემღა, ან ყველა გავამტვრიანო".
"რას ამბობ, შვილო ანაო, აბა რა შეგიძლიანო!
მანდ ისეთი ბიჭებია ლომნიც კი გაურბიანო".
"აბა, თუ ლომნი ყოფილან, მეც ანას მეძახიანო,
დედა წამიწყდეს ძვირფასი თუ გასვლა დავაგვიანო."
წელთ შემოირტყა სარტყელი, ხალხი სულ გაჰკვირდიანო,
გადახტა მოედანზედა, ყველა მას შესცქერიანო.
ვისია რძალი, ლამაზი, ვიცოდეთ, რა სწადიანო:
საკოცნელადა მოსულა, თორემ რა შეუძლიანო?
"არა, მე გავალ, არა, მე," ერთმანეთს ეცილიანო,
რას შემომცქერით, ბიჭებო, ეს საჭიდაო ველია,
მე თფილისელი ქალი ვარ და რძალი მუხათელია.
რომ გამილახეთ სიმონი, ის ჩემი მეზობელია,
მუხათის ქალსაც დაუხვდით, ვისა გული გაქვთ მთელია.
აქედან ფეხს არ მოვიცვლი, რადგან რომ გამოველია,
სანამ არ დამცემთ მიწაზედ, ბარგს არ ამაკრავთ მტვერია
ვისაც გნებავდეთ, გადმოდით, ეხლა ჭიდილის ჯერია.
ერთმა თქვა: "მაგის მოხვევა ჯანისთვის მარგებელია,
თანაც ხომ ერთსაც ვაკოცებ, ისიც ზედ სარგებელია."
გადუთამაშა გიორგიმ, ნაქები თელეთელია;
ანამ დასტაცა, ძირს დასცა, ასო არ აჰყვა მთელია,
მეორედ ჩამოუარა სოსიამ, ბარბარელია.
მაგრამ ისეთი დაეცა ვერც კი მოჰკიდა ხელია;
გადმოფრინდა მესამე ივანე ვაშლოვნელია,
ისე ჩაემტვრა გვერდები_ექიმი საშოვნელია,
გადმოხტა ბიჭი ნაქები პოღოსა დურნუკელია.
ისიც ისეთი გაუშვა, თვალები დარჩა ბნელია.
ცალთვალა ბიჭი თამაშობს, უძახდნენ გმირი "ელია",
მასაც ცხვირიდან ადინა, რაც ესვა, რაც დაელია.
ვართანა მაგრად დახვდება, ის ბიჭი ყაზახელია!
მაგრამ ისეთი დაემხო, დასწყვიტა შინა წელია.
შაქრუა ბიჭი მოუხტა, მარდია, ქიზიყელია,
ისიც ასეთი დასთხლიშა, როგორც ნაბდისა ძველია,
ორიც ზედიზედ აგორა, ხეჩო და არაქელი.
კუმელი თედოც დაურთო, ყასაბი ქალაქელია,
სომეხ დაღეთელ ბიჭებს აღარ უვარგოდათ ტანი,
ოთხივე ისე აგორა, როგორც რომ ვირის კურტანი.
.................................
მუხათში ქორწილი იყო, ზურნა იკვროდა ხმიანი.
ლხინი იყო და თამაში, ღამე იყო Mმთვარიანი,
უცებ ვაშლოვნის მხრიდანა თოფებმა იწყეს გრიალი,
თანაც ხალხი გამორბოდა, ისმოდა რაღაც ღრიალი
არიქათ, მუხათელებო, სადა გყავთ ანა ღვთიანი.
თათრებმა ქალი მოგვტაცეს თამრო ლამაზი თმიანი
ეს რომ ანამ გაიგო, სისხლმან დაუწყო ტრიალი,
დედას გიტირებთ, თათრებო, თუ არ მოგაყენოთ ზიანი.
თუ თქვენ ქალი გაგატანოთ, დღე აღარ ვნახო მზიანი,
ხუდავერდიანთ ცხენი ჰყავდათ, სწრაფი იყო ვით ფრთიანი,
სამსა დღესა გაივლიდა, გზა რომ ჰქონოდა თვიანი.
ტეტველა ცხენს წამოახტა, მათრახი დასცხო მწვიანი
თან მარტო ხმალი წაიღო, ცხენმაც დაიწყო ბზრიალი
მარაბდის ბოლოში თათრებს წინ გადაუდგა ხმლიანი.
სად მიგყავთ ქალი, თათრებო, იქნებ გგონიათ ტიალი,
აბა, ახლა წაიყვანეთ, თუ ბიჭები ხართ ფხიანი,
დასჭყივლა ზარის ხმაზედა, ხმალმაც დაიწყო პრიალი,
თეზნ, ყაჩაღ ანა ყზიდრ, იქნებ გადავრჩეთ მთლიანი.
ქალი უშვეს და გაიქცნენ, ორი დარჩათ სისხლიანი,
ანამ მაჰმადთან გაგზავნა ერთი უბედურ დღიანი,
მეორეც თან მიჰყვებოდა, აღარც დრო ჰქონდა გვიანი.
ანამ ცხენზედ შემოისო თამრო თექვსმეყი წლიანი,
ცხენით ვაშლოვანს მოჰფრინდა, პატრონს მოჰგვარა მთლიანი.
სუყველა ანას ლოცავდა, ქალი ანა _ სწორსამართლიანი,
სიმართლისთვის დარი იყო, ბოროტისთვის ავდრიანი.

არჩილ ჯორჯაძე. ეროვნული პრობლემა საქართველოში


გთავაზობთ არჩილ ჯორჯაძის სტატიის "ეროვნული პრობლემა საქართველოში" ფრაგმენტებს. როგორც მოცემული ტექსტებიდან ჩანს, სტატიის ავტორი ოპონოირებას უწევს მეოცე საუკუნეში გავრცელებულ შეხედულებას, თითქოს "ერი" მხოლოდ ნაციონალობასთან იყოს კავშირში. არჩილ ჯორჯაძე საპირისპიროდ, ამკვიდრებს ამ ცნების ახლებურ გაგებას, რაც ახლო დგას ილია ჭავჭავაძის "საზოგადოებასთან" და თანამედროვე "სამოქალაქო საზოგადოებასთან".


"ხალხი შევიწროებული და შეხუთულია, ხოლო მოადგებოდა რა მას მტერი, იგი ივიწყებდა თავის ვარამს, ხელს აძლევდა თავის მჩაგვრელს და მასთან ერთად მტერს ებრძოდა. ეტყობა, ის გარეშე მტერი მას უფრო მავნებელ მტრად მიიაჩდა ვიდრე შინაური ბატონი, რომ მიუხედავად ნივთიერ უთანასწორებისა, ჩვენი გლეხი რაღაცით დაკავშირებული იყო სხვა წოდებასთან. მას შინაური მონობა ერჩია გარეშე ძალის მონობას. ეს რაღაც იყო – ენა, ზნე, ჩვეულება, სარწმუნოება, ისტორიული ტრადიცია და სხვა და ის სხვა – ის რასაც მეცნიერები ფსიზიკურ ფაქტორს უწოდებენ. მაშასადამე ჩვენი ხალხი თავის თავს იცავდა, იცავდა თავის მიწას და სარწმუნოვებას.
ყველა ამისი დაცვა მას თავისუფლების დაცვად მიაჩნდა და გარეშე მტერს იგი უყურებდა როგორც იმის სიცოცხლის და თავისუფლების დამამხობელს. ასე, რომ ძველ დროში ეროვნული კითხვა ქართველი ხალხის, სიცოცხლის და თავისუფლების კითხვა იყო. სიცოცხლე და თავისუფლება ხომ ხალხს თავისებურად ესმოდა.
სიცოცხლე – გამრავლების და ბედნიერების უფლება. თავისუფლება კი – ამ უფლების ხელშეუხებლობა, შურყევლობა...…ჩვენს დროში რაღა არის ეროვნული საკითხი? რა ნიადაგზე შეიძლება შეთანხმება ორგვარი მოვლენისა, ერთი მხრივ, ეროვნული თანხმობის, მეორეს მხრივ, თანამედროვე ეკონომიური წინაღმდეგობისა, განხეთქილებისა? რანაირად შეზავდეს ერთმანეთში კლასთა ბრძოლის პრინციპი და ეროვნება? ამ კითხვის გამოკვლევისთვის ჩვენ დაბეჯიტებით უნდა ვიცოდეთ ის თუ რა არის ეროვნება ანუ ნაციონალიზმი, შეგნება იმ აზრისა, რომ მე როგორც კერძო ადამიანს, მაქვს ნივთიერი და სულიერი კავშირი ჩემ ხალხთან. ხოლო საიდან წარმოდგება ეს კავშირი? იმ შეგნებიდან, რომ ეს კავშირი თავდებია სიცოცხლის, ბედნიერების და თავისუფლებისა. ისტორიულ მსვლელობაში ადამიანი ერთბაშად ვერ მიხვდა, რომ ყოველი ადამიანი ადამიანია, ვიდრე ის იმ აზრამდე მივიდოდა, მისთვის საჭირო იყო განვლილი გზა განევლო, ოჯახების შეერთებიდან თან-და -თან თემი შედგა, თემების შეერთებიდან – ხალხი და ხალხი ცნობიერების გაღვიძების წყალობით ერად იქცა. ასე რომ მხოლოდ ის ხალხი ჩაითვლება ერად, რომელსაც აქვს თავის ხალხოსნობის შეგნება, თვითცნობიერება. მაშასადამე ერი თვით მცოდნე ხალხია, ეროვნება – შეგნება ნათესაობის და კავშირისა განსაზღვრულ ადამიანთა შორის, შეგნება აგრეთვე იმ აზრისა, რომ ეგ კავშირი სხვა, უფრო ძლიერ მტერთან ბრძოლისთვის აუცილებელი და უსაჭიროესი იარაღია."


"...კიდევ ეროვნება და ეროვნების შესახებ ლაპარაკი! იფიქრებს მკითხველი
წარსულ საუკუნის მეორე ნახევარში ამ საგნის გარშემო ტრიალებდა ქართველი ინტელიგენციის აზრი. ბევრი წერილი დაწერილა, ბევრი სჯა-ბაასი გამართულა ამ პრობლემის შესახებ. გადავდგით ფეხი მეოცე საუკუნეში და ისევ აგვეტუზა თვალწინ ისევ იგივე საგანი, ისევ აგვალაპარაკა, ისევ ჩაგვაფიქრა და გამოურკვეველ მდგომარეობაში ჩაგვაგდო.
და უნდა ვსთქვათ, რომ წინად ეროვნების შესახებ ლაპარაკი ქართველ პუბლიცისტიკისთვის ერთგვარი გულის მოსაფხანი საშვალება იყო. ეხლა ამ ლაპარაკს საქმიანობის ელფერი დაეტყო. პუბლიცისტი აღარ ჰგოდებს, აღარ იმსჭვალვება სევდით, იგი ეძებს პრაქტიკულ გზას, პრაქტიკულ პირობებს, რომელშიაც მას სწადია ეროვნული ცხოვრების ჩაყენება.
დღეს ეროვნული პრობლემა არა მარტო თეორიულ და რომანტიულ ინტერეს წარმოადგენს, არამედ სამკვიდრო-საციცოცხლო საგანს, იმისთანა რამ საგანს, რომელიც ყოფს ქართველ ინტელიგენციას ორ დიდი ბანაკად, მაშინ როდესაც ამ საგანს ორ პროგრესულ პარტიათა შორის ქიშპობა და მძულვარება კი არ უნდა გამოეწვია, არამედ შეთანხმებული და ერთი აზრით გამსჭვალული მოქმედება.
დღეს ჩვენს საზოგადოებაში სხვადსხვა კლასიფიკაციის საფუძვლად ეროვნული პრობლემა გახდა. არავინ დაეძებს თუ რა მსოფლმხედველობის პატრონი ხართ საზოგადოდ, რა თვალით უყურებთ შრომის ორგანიზაცის საქმეს, რა გიყვართ ხელოვნებაში და რას ეძებთ, რას ესწრაფვით სიცოცხლეში. ყოველივე ეს დღეს საინტერესო არ არი. საინტერესოა მხოლოდ ერთი რამ, სახელდობრ ის თუ როგორ გესმით ეროვნული პრობლემა. ავტომონომისტი ხართ თუ ავტონომიის მოწინაღმდეგე. ამაყად ატარებთ ქართველი კაცის სახელს, თუ სირცხვილით იწვით, რომ განგებამ ქართველად გშობა და ქართულ ენაზე მოსაუბრე ადამიანად გაგაჩინა.
თუ აშკარაა და ნათელი ამ საგნის შესახებ თქვენი აზრი დანარჩენი ყველაფერი ნათლით იფინება, თუ თქვენ იმდენად გულუბრყვილო ბრძანდებით, რომ ქართველობა არ გეთაკილებად, არც გეზიზღებათ, იცოდეთ შავრაზმელთა ჯგუფში უნდა ჩაირიცხოთ, ნაციონალისტის სამარცხვინო სახელი უნდა ატაროთ და წყვდიადი და ბნელეთია მაშინ თქვენი ხვედრი და თუ გამოხვედით მოედანზე და შესძახეთ გულში ხელის ჩარტყმევით: ამხანაგებო წარსული მძულს და აწყმო მეზიზრებათქო იცოდეთ რომ თქვენი მომავალი უზრუნველყოფილია, შარავანდედით შეიმკობა თქვენი კოსმოპოლიტიკური გვამი და ქუჩაში გავლისას თქვენზე თითით მიანიშნებენ და იტყვიან: აი ჩვენი მხსნელი, აი თავისუფლების მოციქული და შავრაზმელ ნაციონალისტთა ამომგდებიო."

Monday, September 13, 2010

ქალთა უფლებები


მე–19 საუკუნეში აქტუალურია ქალთა უფლებების დაცვისა და გენდერული თანასწორობის პრობლემა. ამ საკითხებზე საუბრობენ ქართველი მოაზროვნეები თავიანთ პუბლიცისტიკაში. მათი მიზანია, წარმოაჩინონ, რომ საქართელოში ოდითგანვე იყო ქალის როლი და მოვალეობა სათანადოდო დაფასებული. ზოგიერთი მწერალი ხაზს უსვამს ქართველი ქალის ზნეობრივ თვისებებს, სხვანი კი გამოკვეთენ ფუნქციებს, რომელთაც ისინი ისტორიულად ითავსებდნენ:


"ახალციხის ქალთა უფასო სკოლა დაარსდა 1871 წელს ა. ვ. მუსხელიშვილის მზრუნველობითა და გონივრული ინიციატივით... ეს პირველ ხანებში თითქმის დაუძლეველ სიძნელეებს წარმოადგენდა. საჭირო იყო ადგილობრივ მცხოვრებთა წრეში სანახევროდ მაინც შექმნილიყო მოთხოვნილება მოზარდ ქალთა წერა-კითხვის ცოდნისა და განათლებისა; საჭირო იყო საზოგადოების ინტელიგენტურ ნაწილში გაღვიძებულიყო თანაგრძნობა სასწავლებლის დაარსებისადმი და მის მხრივ აქტიური მონაწილეობის გამოწვევა... იმედი ვიქონიოთ, რომ ახალციხის ქალთა უფასო სკოლა ჰპოვებს მიმბაძველებს ჩვენი კუთხის სხვა სამაზრო ქალაქებში და იქნება ნიმუში ქალთა უფასო სკოლების დაარსებისა და ორგანიზაციისა, რომელთა საჭიროება ყველგან ასე ძლიერ იგრძნობა".

იაკობ გოგებაშვილი


"...შეიცვალა კაცის აზრი, შეხედულობა ქალის დანიშნულებაზე; შეიცვალა კაცის უფლება ქალზე. პირველ საზოგადოებაში ქალი ავეჯათ მიაჩნდათ; იმას არც ხმა, არც ძალა, უფლება აქვს. შემდგომში ის თავისი შნოთი ცოტაოდენს გავლენას პოულობს და კაცი იმას მხოლოდ სილამაზისათვის, სიამოვნებისათვის ფასებას უწყებს. ქალის მდგომარეობა კეთდება, მისი ხასიათიც იცვლება და ქალი კაცობრიობის საქმეებში მონაწილეობას იღებს. ამ მდგომარეობაში მისი ბედი უწინდელს როდიღა ჩამოგავს... მის აზრს პატივის ცემას უწყებენ, მის ქონებას აფასებენ და საზოგადო და საშინაო საქმეში უიმისოთ აღარას შვრებიან... მაგრამ ზოგს რომ უთხრა: ”პეტერბურგში ქალებისათვის თანამდებობა მიუციათ, სამსახურში მიუღიათ და ანგარიშების წიგნები მიუბარებიათ... დღეს თუ ხვალ მათთვის იქნება სასწავლებელიც გამართონ, რომ ქალმაც იმდენი იცოდეს, როგორც კაცმა... იტყვიან: ”წახდა, თქვენმა სიცოცხლემ, ეს ქვეყანა! არა, თუ ღმერთი გწამთ, ეს ვისღა უნახავს, ქალი რომ დარბაზიდან გამოჰყავდეთ და ანგარიშის წიგნებს აბარებდენ? რა ვქნა, ეს ჩვენი წინაპრები, ის დალოცვილები, სულელ კაცათ არავის მიაჩნია, და თუ ქალს სამსახური მოუხდებოდა, ისინი კი ვერ მისცემდენ ადგილს? თუ არ მიუციათ, ცხადია, რომ სამსახური ქალის საქმე არააა..."

ნიკო ნიკოლაძე



"მოგვწონს და ის გვიხარიან, რომ ჩვენს ქალებს თავის თავის შველა მოუწადინებიათ და სათავედ დაუდვიათ საკუთარი მხნეობა, საკუთარი მეცადინეობა. უკეთესს სახსარს, უკეთესს ღონეს სხვას ვერას იპოვიან, თუ მართლა ჰსურთ საქმის გაკეთება... ჩვენ ეს ამბავი სიხარულით შეგვაქვს ჩვენს მატიანეში და მივულოცავთ ჩვენს ქალებს, რომ ჭეშმარიტს გზას დასდგომიან თავიანთ სვე-ბედის გასასწორებლად. მალე შეუსრულდებათ ეს კეთილი განზრახვა, თუ გვიან, _ დღეს საქმე იმაში არ არის. საქმე იმაშია, რომ თავიანთი საკუთარი მხნეობა, საკუთარი გამრჯელობა დაუდვიათ სათავედ თავიანთ მოქმედებისათვის და შესდგომიან, რომ თავის საკუთარის ხელითა და გარჯით გაიტანონ ცხოვრების მოედნიდამ თავიანთ სვე-ბედის ბურთი. რაც გინდ ბევრი დაბრკოლება აღმოუჩნდეს პირველ ხანებში ამ ქალებისაგან განზრახულს საქმეს, ბოლო მაინც გამარჯვებაა და გამარჯვება, რადგანაც იშვიათი ამბავია, რომ დაუღალავს მხნეობასა და საქმის ბოლომდე მედგრად მიყოლას თავი არ გაეტანოს. ძალიან სასიამოვნოა, რომ ჩვენს ქალებს წესად მიუღიათ, რომ _ "თუ თვით არ ვიღწვით, ვერ ვპოვებთ კეთილსა შესაკრებულსა".

ილია ჭავჭავაძე



"ქართველი ქალი წინედ, როცა კი გარემოება მოითხოვდა, იჩენდა სწორედ ვაჟკაცურს უნარსა და უშიშრობასა. შორს რომ არ წავიდეთ, გავიხსენოთ ჯერ მეფე ერეკლეს ძლიერ უშიშარი ქალი, თეკლე ბიჭად წოდებული, მერე ანდრონიკაშვილის რძალი, რომელსაც წარსულის საუკუნის დამლევს, როცა თბილისიდგან მუხრანს მიდიოდა, მცეთის ზევით, ღართისკარში წინ გადაეღობა ლეკთა გუნდი, მაგრამ მან მამაცად თავისი ჯარით იერიში მიიტანა და გაფანტა და ეს გამარჯვება ქართველის ქალისა მთელმა თბილისმა იდღესასწაულა ჩირაღდნებით და საერთო ლხინით. მესამედ მარიამ დედოფალი, მეფე გიორგის მეუღლე, რომელმაც ხანჯლით მოჰკლა ლაზარევი და მეოთხედ კახეთის აჯანყება ამ საუკუნის მეთერთმეტე წელში. ეს აჯანყება ვინ მოახდინა? ქართველმა გლეხმა ქალმა, ქართველმა ქალებმა. ერთს მოკრთალე კახელს ქალზედ სალდათმა ძალა მიიტანა. შეურაცხყოფილმა და გაალმასებულმა ქალმა ჩამოიღო კედლიდგან თოფ-იარაღი, შეისხა ტანზე, მიიჭრა კაცების გროვასთან, მოხადა ქუდი თავისს ქმარსა, თავისი ლეჩაქი იმას მოახვია თავზედ, დაიხურა ქუდი და გაეშვა სალდათებისაკენ. მას მიჰყვნენ სხვა ქალები, მერმე კაცები და მთელი კახეთი აჯანყდა. ქართველის ქალის ამისთანა გაბედულობით სავსეა ჩვენი ისტორია და მეტადრე საინგილოს წარსული... საინგილო, როგორც განაპირა კუთხე საქართველოსი, ხშირად იყო ბრძოლის თეატრად. მას ეტანებოდნენ, იჩემებდნენ ერთი მხრივ ლეკები, მეორე მხრივ –სპარსელები, ყიზილბაშები... ქვეყანა აოხრდებოდა და განადგურდებოდა, მამაკაცთა ძალას რომ არ მიშველებოდა ქალთა ძალა. თავისი ნამუსის, ოჯახის და ქვეყნის დასაცველად ინგილო ქალი გაუხდა თავისს ქმარს მეუღლედ არა მარტო შინაობაში, არამედ ომშიაც. იმან ისწავლა მარჯვედ ხმარება თოფ-იარაღისა, ქალური ტანისამოსი გაიმარტივა, და კარზედ მიმხდარს მტერს დაუხვდებოდა ხოლმე ხანჯლით და ტყვია-წამლით... ამან დააკარგვინა მას ქართველის ქალის სიკეკლუცე, მაგრამ სამაგიეროდ მიანიჭა თითქმის ვაჟკაცური ძალ-ღონე და გამბედაობა."


იაკობ გოგებაშვილი